Kišnim putem ka jugu

 

Posle vina, pešačenja po Deliblatu, radova na placu i spa seansi na red je došlo i jedno vikend putivanje-Put na jug. Često prolazio kroz mesta na jugu Srbije, a nikad pošteno zavirio. Pa da tu grešku ispravim, krenuo sam jednog subotnjeg jutra

 

 

Srpski Mančester i grad paprike i roštilja

 

Leskovac je grad u Jablaničkom okrugu, poznat po petorečju, pojavi retkoj u svetu, koja se nalazi u Leskovačkoj kotlini.

Naselje datira još iz doba Rimskog carstva. U srednjem veku zvao se Glubočica pa Dubočica, a ime Leskovac grad je dobio po šumama leske tj. lešnika.

Na 30 km od Leskovca nalazi se veliko arheološko nalazište iz VI veka Caričin Grad, a vredni pronalasci i ostaci se čuvaju u leskovačkom gradskom muzeju. Na 15 km južno od Leskovca,u blizini Vučja, nalazi se višeslojni arheološki lokalitet Skobaljić Grad.

Naučnici tvrde da se istorija ovoga kraja može sigurnije pratiti od XII veka n. e. kada je srpski župan Stefan Nemanja od vizantijskog cara Manojla I Komnina dobio na poklon Dubočicu (kako je vekovima nazivana ova oblast) i zavetovao mu:

„Tebi budi u potomstvu tvojemu po tebi“, tako je Dubočica ušla u sastav Raške države kao samostalna oblast. Najstariji zapisani pomen Leskovca potiče iz XIV veka i tada se ovo mesto opisuje kao veliko selo.

Iz vremena cara Dušana i neposredno posle toga pojedina sela u Dubočici pa i sam Leskovac bili su darivani manastirima: car Stefan Dušan, je 1348. godine dao na poklon manastiru Hilandaru selo Leskovac.

Mestimično praćeni kišom koja je prelazika u pljusak, obilazima Šоp Đokićevu kuću, Sabornu crkvu Svete Trojice sa Crkvom Odžаklijom, posećujemo Narodni muzej koji prati istoriju grada uključujući i industrijalizaciju. A tu je i tradicionalna južnjačka svadba. 

Stigao sam i na konfrenciju XV LIFFE- Leskovačkog internacionalnog festivala filmske režije, čije je KulturniK  ponosni medijski prijatelj.

Trećeg dana XV  Leskovačkog internacionalnog festivala filmske režije, 17. septembra u Leskovačkom kulturnom centru, na konferenciji za novinare govorili su Ognjen Sviličić, selektor glavnog takmičarskog programa 15. LIFFE-a, Darko Bajić, umetnički direktor festivala, Milica Tomović, rediteljka filma „Kelti“, i Dušan Zorić i Matija Gluščević, reditelji filma „Da li ste videli ovu ženu?“.

A onda na leskovački roštilj. Beogradom vladaju neki uveženi roštiljski brendovi, a ja iz detinjstva znam i cenim samo ovaj.

 Izbor je pao na punjenu belu vešalicu sa urnebes salatom i ljutim paprikama. Uz Moreti pivo.

I dok kiša opet rominja i dobuje po šoferci idemo ka manastiru Prohor Pčinjski.

Nekad davno sam vozom ovim putem  išao u vojsku. U Bitolj. Tada ovde nije prolazio auroput, već solunski drum. On nam ostaje sa leve strane.

Još sva srca ohladnela nisu...

 

MANASTIR PROHOR PČINJSKI

 

Na 20 kilometara od magistralnog puta Beograd-Solun i 30  udaljenosti od Vranja, nalazi se jedna od najstarijih srpskih svetinja – manastir Sveti Prohor Pčinjski.

Smešten u podnožju planine Kozjak, obrasle hrastovom šumom, punoj divljači i brojnih izvora, u kraju izvanrednih klimatskih osobina, manastir živi svoj burni život devetstogodišnjaka. Rušen i paljen, napadan i pljačkan, sada obnovljen, posećivan je od turista i hodočasnika iz celog sveta koje privlače tajne manastirskih odaja, ali i nedirnuta lepota ambijenta kraja, tradicionalno poznatog kao vazdušna banja.

Devet vekova prohujalo je od kada je vizantijski car Roman Diogen (vladao od 1067. do 1071. godine) podigao ovaj manastir i posvetio ocu Prohoru. O tome postoji legenda:

„Roditelji Svetoga Prohora dobili su sina u poznim godinama. Kada je Prohor napunio 8 godina dalu su ga da „uči knjigu“. Po punoletstvu i završetku izučavanja knjige mudrosti, roditelji odluče da ožene svoj jedinca. Prohor tada svoje imanje razdeli siromasima, ode u pustinju i svoj život posveti Bogu. U pustinji je živeo 32 godine i za to vreme nije sretao ljude. Diogen, budući rimski car, lovivši srnu srete u pustinji Prohora koji mu tada predvidi da će postati car. Ali ga opomenu da ne zaboravi na starog pustinjaka. Diogen sasluša starca, otputova u Carigrad i ubrzo postade car. Ali, zaboravio je  na proroka. Prohor mu se javio u snu i opomenuo ga da mu makar mali hram podigne. Ispunjavajući prorokovu želju, Diogen najpre u Nagoričanima podiže jedan hram, a potom i crkvu na reci Pčinji, gde vekovima počivaju svete i čudotvorne mošti iz kojih do danas teče sveto miro.“

Manastir Prepodobnog Prohora Pčinjskog podigao je vizantijski car Roman IV Diogen 1070. godine. U okviru vizantijske države ostao je sve do Nemanjinih osvajanja ovih krajeva između 1180. i 1190. godine. Tek krajem XII veka, u vreme velikog župana srpskog Stefana Nemanje, manastir je u sastavu Srbije.

U istorijskim izvorima, međutim, ne pominje se sve do dolaska na vlast srpskog kralja Milutina (1282-1321).

Osvajanjima započetim već u proleće 1282. godine, kako navodi njegov biograf arhiepiskop Danilo II, kralj Milutin uze u početku dolaska (na presto) oba Pologa sa njihovim Gradovima, i sa oblašću i Grad slavni Skoplje, potom Ovče Polje, Zletovo i Pijanec. Mada se to izričito ne pominje, verovatno je i Vranjska oblast bila srpska, a manastir je već od 1282. godine u sastavu Milutinove Srbije. Za Srpsku crkvu vreme vladavine kralja Milutina je period izuzetnog prosperiteta, jer kako navodi arhiepiskop Danilo II, odmah po dolasku na vlast kralj poče zidati mnoštvo svetih crkava, a mnoge… stare obnovi i ukrepi. Podigao je ili obnovio 40 crkava i manastira, zahvaljujući bogatim prihodima kraljevine od rudarstva i trgovine. Mada izvori toga doba ne govore o manastiru Svetog Prohora Pčinjskog, u Karlovačkom rodoslovu iz 1503. godine, stoji da kralj Milutin, pored ostalih zadužbina sagradi i crkvu Pčinskomu Prohoru.

Osvajanjem ovih krajeva od strane Turaka, završava se razdoblje u kome je manastir prosperirao kao snažan duhovni i kulturni centar srednjovekovne srpske države.

Kroz čitav XV vek nema podataka o njemu, sve do 1483. godine, kada izvesni Petar daruje manastiru mermernu krstionicu. Samo šest godina kasnije, obnavlja se kompletan živopis – ponovo se oslikava Milutinova crkva o trošku Marina, sina popa Radonje iz Kratova.Sve to ukazuje na ozbiljnu pretpostavku da je manastir već u prvim decenijama turske dominacije vrlo teško stradao, čak toliko da je bila neophodna njegova ozbiljna obnova. To je ostvareno 1489. godine, čitav vek posle tragičnog poraza na Kosovu, pa se tako u novoj zidnoj dekoraciji pojavljuje i lik Svetog kneza Lazara. Kako se u nekim izvorima navodi knez Lazar Hrebeljanović podigao je spoljnu pripratu ili trem, ispred Milutinove crkve u manastiru Svetog Prohora Pčinjskog, isto kao što je to uradio i u Hilandaru. U ovom manastiru se deo srpske vojske pričestio pre odlaska u Kosovski boj 1389. godine.

Manastir i ovdašnji živalj žеstoko su postradali  tokom dva svetska rata od bugarskih okupatora.

Kraljevski konak je 2103. godine proslavio100 godina postojanja, a 2014. godine se desio požar.

U 2015. Republika Srbija, lokalna zajednica i dobrovoljci su ga ponovo obnovili.

Veoma je bitan je je ovo drugi najveći manastri Srpske pravoslavne crkve. Odmah posle Hilandara. Svakako najveći u Srbiji.

Sveti Prohor Pčinjski je prvi srpski svetac.

Manastir vernicima i putnicima namernicima nudi i konforan Vranjski konak  i Gastroprimnicu u kojoj se služi isključivo organska hrana.

Slava Svetog Prohora Pčinjskog se slavi 1. novembra.

Isposnica Svetog Prohora, a sada crkva-brvnara, nalazi se na planini Kozjak, udaljena oko 3 kilometra od manastira. U ovoj isposnici starac Prohor je proveo veći deo ovozemaljskog života. U njenoj neposrednoj blizini je potok sa koga je vodu pio i sam Prohor. Staza u jednom pravcu se prelazi za oko 40 minuta, jedan deo je kroz šumu, uređena staza, nije naporan put, samo kratko-oko 150 metara malo veći uspon, šetnja kroz prelepu prirodu.

 

VRENJE U VRANJE

 

 

Vranje je grad na jugu Srbije, sedište Pčinjskog okruga. Nalazi u Vranjskoj kotlini, na Vranjskoj reci, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Smešteno je u podnožju planine Pljačkovice (1231 m), Krstilovice (1154 m) i Pržara (731 m).

Od granice Bugarske je udaljeno

70 kilometara , a od Severne Makedonije 40.

Prema popisu iz 2002. u gradu Vranju je bilo preko 55 hiljada stanovnika.

Prvi pisani trag o Vranju, još u XI veku, ostavila je Ana Komnina. Ona u knjizi „Aleksijada“ pišе da je raški župan Vukan, 1093. godine, u svom osvajačkom pohodu, stigao u Vranje i osvojio ga, ali se ipak povukao pred Vizantijom.

U sastav srpske države, Vranje konačno ulazi 1207. godine, kada ga je osvojio Stefan Prvovenčani.

Jedno je sasvim izvesno: ovo je izuzetno važno geostrateško područje na kome su se od pamtiveka ukrštali karavanski putevi tako da je „najlakši put ka jednom i ka drugom, osvajače vodio preko vranjskog pomoravlja“.

Raspadom srpske srednjevekovne države, Vranje 1455. godine osvajaju Osmanlije, koje njime vladaju sve do 1878. godine, kada je varoš oslobodila srpska vojska pod komandom Đenerala Jovana Belimarkovića.

Vranje je, tako, pod Turcima bilo čitavih 422 godine. Tu se priča o burnoj istoriji ne završava.

Ovi prostori su, posebno u novijoj istoriji, bili česta meta bugarskih osvajača i zločina koji su počinili nad civilnim stanovništvom. U Prvom svetskom ratu, Bugari su okupirali Vranje 1915. godine, a oslobodili su ga srpski ratnici sa Solunskog fronta 1918. godine.

Drugi svetski rat doveo je Nemce, koji su u njega ušli početkom 1941. godine, i potom ga predali u ruke bugarskim okupatorima.

Oslobođeno je 7. septembra 1944. godine.

I Vranje, kao i Verona, čuva i neguje priču o tragičnoj ljubavi. Tamo u Veroni, ljubav se zbiva na balkonu, dok se ovde, u Vranju, odvija na obali Vranjske reke.

Šta se to, zapravo, dogodilo u gradu jakih strasti, meraka i sevdaha?

Lepa Ajša bila je kći bogatog i moćnog Selim-bega. Legenda kaže da se Ajša zaljubila u zvuk Stojanovih dvojnica, koje je slušala, dok je pastir Stojan prolazio vodeći ovce kraj njene kuće. Zatim se zaljubila i u njegov stas i poželela da sa njim ode u planine. Ravnodušan nije ostao ni Stojan.

Počeli su tajno da se sastaju u šipražju Vranjske reke. Po čaršiji su krenule priče o zabranjenoj ljubavi. Glas o ašikovanju mlade Turkinje i srpskog mladića došao je do ušiju moćnog Turčina.

Jednog dana, Selim-beg pođe za svojom kćeri…

U ruci je imao pušku. Našao ih je pored reke i uperio je pušku prema mladiću, ali je metak pogodio njegovu kćer, koja je telom zaklonila mladića. Drugi je kuršum pogodio svoj cilj. Poslednja želja mlade Turkinje bila je da se na tom mestu, od novca za njenu udaju sagradi most. Otac je ispoštovao amanet svoje jedinice. Godine1844.  podigao je most koji nazivaju Beli most. Na samom mostu postoje dve table: na turskom i arapskom jeziku, na kojima piše:

„Ovaj most zvaće se Beli most,

on će služiti za olakšicu

Voda koja ispod njega teče

Neka posluži ljudima za zdravlje!

Prolaznici, prođite jedanput

Preko mosta i vratite se

Videćete da je sagrađen

za dobro svakog čoveka.

Muhamede Mustafo,

Posreduj za humanu vlasnicu Ajšu…“

Ispod ovog teksta nalazi se tekst na arapskom jeziku:

„O Čuvaru, vlasnica ove dobrote i lepote, Hanuma Ajša, podiže ovaj most da joj bog oprosti njene grehe i grehe njenih roditelja.“

Ovako je događaj upamtilo Vranje. Danas, sve više turista iz čitavog sveta dolazi u pohode Belom mostu: zaljubljeni zahvataju vodu ispod mosta kojom prskaju odeću da bi zaštitili svoju ljubav od zlih sila.

 Za dan zaljubljenih veliki broj mladih, zaljubljenih i bračnih parova prelazi po dva puta preko mosta: kažu da Beli most ima čudno dejstvo, do danas neobjašnjivo.

Zgradu Pašinog konaka sagradio je moćni Raif-beg Džinoli 1765. godine. Sastoji se iz dve spratne zgrade spojene visećim mostom, koje su tipični predstavnici balkansko-orijentalne arhitekture. Zgrade imaju prizemlje i sprat, sa simetrično postavljenim prostorijama.     

  

Holovi su nepravilnih oblika osnove. Iz njih se ulazi u prostrane sobe, između  kojih su manje prostorije, takozvane odžaklije. Sve sobe su ukrašene bogato obrađenim drvenim tavanicama.

U prvoj zgradi, Selamluku, živeo je Paša sa svojom muškom pratnjom.

Danas je tu smešten Narodni muzej. U drugoj, Haremluku, odvijao se porodični život. U njemu su živele Pašine žene, deca i služinčad. Hol Haremluka na spratu ima polukružno proširenje – divanhana, a ispod njega u prizemlju manji otvoren trem. U prvih šest meseci ove godine kulturne institucije posetilo više od 12.000 posetilaca.

Haremluku se renovira i biće proširenje Narodnog muzeja.

Jedan od glavnih simbola Vranja, ali i srpskog književnog realizma je, bez sumnje, pisac Borisav Stanković.

Bora je pretežno stvarao dela koja su iskazivala tradiciju i duh Vranja, a u tome mu je pomoglo i to što mu je baka Zlata često pričala o izgledu „starog” Vranja.

Danas mnoge institucije u Vranju nose njegovo ime – gimnazija, Gradska biblioteka, pozorište, ali i jedna ulica. Iako je Bora prodao nakon što se preselio u Beograd, grad je kuću kasnije otkupio i učinio je kulturnim dobrom 1967. godine.  Nikad nije živeo u raskoši, sastavljao je kraj s krajem, pa je radio i kao poreznik. Godišnje odmore provodio je u Vranju.

U njoj su za posetioce izloženi lični predmeti Borisava Stankovića i njegove porodice, kao što su nameštaj, baka Zlatin razboj, Borina tabakera, knjige, sanduk za odela i fotografije. Gostinska soba, koja po pravilu treba da bude najlepša u svakoj kući, postavljena je prema opisu iz Borine pripovetke „Uvela ruža”.

Sačuvana je čak i soba baka Zlate, gde se nalaze i njeni lični predmeti. Spoljašnjost kuće prikazuje tipičnu arhitekturu narodnog graditeljstva. Muzej-kuća je pod upravom Narodnog muzeja Vranje.

Posle obilaska Belog mosta, Muzeja Bore Stankovića i Pašinog konaka pravimo pauzu tek da nešto malo čalabrcnemo.

 

Vranjsko more

 

 

Posle posete Vranju nastavljamo putovanja do Vlasinskog jezera.

Ono se nalazi na teritoriji opštine Surdulica i udaljeno je 30 kilometra od doline Južne Morave ka zapadu i od srpsko-bugarske granice ka jugu. Nalazeći se na 1213 m nadmorske visine i prostirući se na površini od 16 km2 najveće je i najviše veštačko jezero u Srbiji.

Na mestu gde se u prošlosti nalazila tresava, poznata kao Vlasinsko blato, sa ševarom, trskom i samo mestimičnim vodenim površinama i isticala reka Vlasina, nastalo je današnje Vlasinsko jezero.

Ispitujemo jezero krstareći po njemu brodom "Posejdon".

Boja vode jezera varira od sivo plave pored obale do zatvoreno plave na sredini jezera, sa zelenim priobalnim površinama daje poseban koloritet vlasinskom pejzažu.

Posebna zanimljivost su plutajućа ostrva različitih veličina sa slojem zemljišta do 3 metra, koja nošеna snagom vetra menjaju svoj položaj u jezeru.

Rastinje je raznoliko a najviše je breza i bambusa. Kažu da je nekad i stoka zabasala na takva ostrvca. Nekad ih je bilo mnogo više ali ih je eksloatisala kompanija Simpo i od njih proizvodila najkvalitetnije đubrivo za cveće.  Danas ih ribari koriste pri pecanju, pošto je asortiman ribe u jezeru raznolik.

Istorijski zapisi koji spominju Vlasinsku visoravan potiču još od XVIII veka pod nazivom Vlasinsko blato ili Vlasinska tresava zbog nagomilanog treseta i blata nastalog spiranjem rečnih tokova. Na taj način je u kanjonu dugom 20 km stvorena močvara koja je na pojedinim mestima bila ispunjena živim peskom.

Vlasinsko jezero oivičava zatalasana visoravan u vidu prostranog zelenog ćilima išaranog livadama, pašnjacima i šumama koje kriju raznovrstan biljni i životinjski svet, dok jezero nadvisuju planinski masivi, na čijim padinama je grupisano nekoliko vlasinskih naselja između kojih teku bistri i žuborni potoci i rečice sa šumovitim klisurama.

Od planina koje okružuju jezero posebno se izdvajaju Čemernik i Vardenik.