Poranivši kako bi se držao maksime Bendžamina Frenklina koji
je tvrdio da: ‘Rani odlazak na
spavanje, rano ustajanje čini čoveka zdravim, bogatim i mudrim.’, a i
da ne bi prošao kao car Jozef II zaputio sam se na još jedno putovanje.
Prekrasna zeleno-zlatna Slavonija uvek je dobra ideja za putovanje, te smo se
tamo i zaputili ovog prohladnog subotnjeg jutra. Naselje i lokalitet na
prostoru Osijeka postojalo je od IV veka pre nove ere pod ilirsko-keltskim
imenom Mursa, a nastavlja se pod Rimljanima. Na temelju navoda grčkog
istoričara Zosima pretpostavlja se postojanje građevine amfiteatra izvan
jugozapadnog segmenta obrambenih zidina rimske Murse. Atilini Huni uništili su
Mursu 441. godine.
Zapadno od njenih ruševina, na omanjem brežuljku pokraj
dravske obale, nastalo je u 7. stoleću slovensko naselje. Prvi zabeleženi naziv
za grad iz 1196. godine je Eszek. Osmanije su ga držale pod okupacijom od 1526.
do 1687. godine. Smešten je tek dvadeset kilometara od ušća Drave s Dunavom.
Ovde je postojalo jedno čudo, svetsko čudo. Dardu je osmanlijski vojskovođa Sulejman sa Osjekom povezao mostom, koji nije prelazio samo reku Dravu u Osijeku, nego se nakon nje pružao kroz močvarno područje sve do Darde! Naravno sve je to činio zarad daljeg prodora na zapad.
Most je bio dugačak 6, a po nekim izvorima i 8 kilometara. Celom dužinom bio je širok 6 metara, što znači da su se na njemu mogle mimoići dve kočije. Drvene daske mosta su bile složene na lađama, a one su bile povezane lancima. Za gradnju mosta nisu korišćeni ekserii. Most je imao i ogradu, kao i deo za pešake. Na svakih nekoliko stotina metara nalazila se drvena stražarnica.
U slučaju napada neprijateljske vojske Turci bi jednostavno
rastavili most i po prestanku opasnosti bi ih opet sastavili. Novac za popravke
se skupljao od naplate mostarine. Prelaz preko mosta su morali plaćati svi osim
vojnika i plemića. Most su Turci izgradili, ali i spalili bežeći pred
austrijskom vojskom 1686. godine.
Osijek je administrativni centar Osječko – baranjske
županije, nalazi se na desnoj obali reke Drave i sa svojih 96 hiljada
stanovnika najveći je grad u Slavoniji i četvrti po veličini u Hrvatskoj.
Međutim iako mirno i bezbedno mesto, 30.000 se iselilo po poslednjem popisu,
najviše u Nemačku i Irsku, a bilo je dana kada ga je napuštalo 5000 ljudi.
Osijek spada u petnaestominutne gradove. Takozvani petnaestominutni gradovi su deo koncepta u urbanom planiranju gde se nastoji da osnovne usluge za stanovnike budu dostupne na najviše 15 minuta peške ili biciklom. To su posao, škola, zdravstvena zaštita, prodavnice, kultura, restorani, kao i vežbanje i aktivnosti napolju. U ovom slavonskom gradu do najvažnijih usluga potrebno je samo 11 minuta peške i pet minuta biciklom.
Šetnju Osijekom započinjemo u Tvrđi, starom gradu iz 1722. u obliku velike nepravilne zvezde s baroknim zavetnim kipom Sv. Trojstva iz 1729. podignutim nakon epidemije kuge i General- kasarnom, koji se mogla videti na novčanici od 200 kuna.
U doba gradnje bila je jedna od najvećih i najmodernijih vojnih utvrda u srednjoj Evropi. Izgradnja Tvrđe počela je početkom XVIII veka. Pošto je Osijek oslobođen od osmanske vlasti, austrijske vojne vlasti krenule su u gradnju nove tvrđave. Građena je u obliku velike nepravilne zvezde, a po uzoru na nizinska vojna fortifikacijska zdanja kakva su se mogla u to doba naći u Holandiji. Završetkom radova 1722. godine postala je jedna od najvećih, ali i najmodernijih vojnih utvrda u široj okolini, ali i malo ‘carstvo’ baroka.
Tokom XVIII i XIX stoljeća, osječka Tvrđa bila je prava
multietnička ‘košnica’. Tu su živeli starosedeoci, ali i doseljenici iz niza
drugih krajeva, od Bavarske do Bugarske. Službeni jezici bili su nemački i
latinski, a deo domaćeg stanovništva pričao je francuski i italijanski. Dakle, Tvrđa je bila istinski ‘melting pot’. Obilovala je prolazima i hodnicima. U njima se, kažu, nalaze i sprave za mučenje, a
jedan od tih podzemnih kanala navodno ide ispod Drave i Tvrđu spaja s
Barutanom.
Tvrđa je nekad imala četvoro vrata. Od njih su preživela
samo Vodena vrata, to jest severni ulaz. Na njemu se nalazi i spomen-ploča
graditelju osječke Tvrđe, generalu Johannu Stephanu von Beckersu. Odluka o
rušenju zidina donesena je u prvoj polovi 20. stoljeća. Rušenje je trajalo tri
godine. Do danas je očuvan samo manji deo starih
zidina, a veruje se kako je u bedemima Tvrđe zazidano telo generala von
Beckersa (uz Vodena vrata) koji je rukovodio građevinskim radovima.
U grad nije imao pristupa ni car Jozef II
1768. kada je stigao posle zalaska sunca, kada su vrata zamandaljena. Stoga su
mu smeštaj potražili u Gornjem gradu u gostionici K šaranu gde se danas nalazi
Esseker centra. Turistička zajednica grada podkraj leta organizuje je besplatne
turističke razglede Tvrđave pod nazivom ''Tvrđa: vojnici, gostionice i
bludnice.“
Tvrđa je građena i razvijana planski, pa tako i njene
ulice. Imena su dobijale zahvaljujući objektima koji su se nalazili u njima, s
naglaskom na vojne institucije ili pak zanate – primerice, Kasarnička ili pak
Staklarska ulica. Osječka Tvrđa je, isto tako, kroz svoju istoriju obilovala
gostionicama. Njihova su imena bila nadasve maštovita – “K bijelom
vuku”,”Fortuna”, “Zlatno sunce”, “K topu”, “Kod ruže”, “Crni medvjed”, “Plavi
šaran”, “Zlatni lav”, “Smeđi konjić”, “Zeleni križ”, “Zlatno sidro”, “Tri potkove”,
“K zlatnom volu”…
U Tvrđi se nalazi i najpoznatijem osječkom trgu, Trgu Sv. Trojstva. Zvao se on kroz istoriju svakako – Paradni, Glavni, Trg Franje
Josipa, Karađorđev, Partizanski….No, zvao se isto tako svojedobno i Vinski trg.
Zašto? Zato što se svake subote i srede tamo prodavalo vino, kako vojnicima
tako i gostioničarima. Kip Sv. Trojstva na njemu pak stoji od 1729. godine, a
neki ga smatraju najlepšim baroknim spomenikom u Hrvatskoj. Tamo je postavljan
zahvaljujući udovici generala Petraša, zapovednika Tvrđe, a trebao je da zaštiti grad od kuge. No, prema legendi, od kuge su Osijek, istrijebivši pacove, spasile kune koje su žitelji Osijeka uveli u grad.
U gradu postoji specifičan osječki sleng koji sadrži terminologiju kakvu nigdje izvan područja grada i okolice nećete čuti. Osjek je najzeleniji grad u Hrvatskoj. Na trgu ispred barokne crkve Sv. Mihovila Arkanđela žutim ciglama iscrtani su temelji nekadašnje turske Kasi pašine džamije, a na sredini trga stoji kip Sv. Ivana Nepomuka, zaštitnika svih koji žive i rade uz vodu. I kao da se nebesa igraju sa mnom na jednom placu izložba pasa.
Brojne važne lokacije mogu se obići peške, a one udaljenije
povezuje tramvaj, kao i brojne autobuske linije. Osijek je naime jedini grad u
Hrvatskoj, uz Zagreb, koji ima tramvaj, no jeste li znali da ga je on dobio
pre, davne 1884. godine.
Jedna od turističkih atrakcija je vožnja starim tramvajem iz
1926. godine, u kojem ćete čak dobiti repliku stare karte. Doduše zbog
rekonstrukcije to nećete biti u mogućnosti
Znate li da Osijek ima jedinstvene „čovečuljke“ na
semaforima? Sve je počelo od skulpture Šetač, akademskog vajara Stjepana
Gračana, koja je prva ulična skulptura u Hrvatskoj postavljena na današnji Trg
slobode 1974. Po uzoru na tu skulpturu, od 2008., Šetač se našao na semaforima
umesto uobičajenih, crvenih i zelenih, „stajača“ i „hodača“.
Od leta 2010. godine na zidu Odjela za fiziku Sveučilišta
Josipa Jurija Šrosmaјera u osječkoj ulici Dragutina Neumana nalaze se likovi
Ruđera Boškovića, Rudolfa Šteјnera, Andrije Mohorovičića, Milutina Milankovića
i Nikole Tesle. Portretisani su
"velikana nauke", kako je svoj golemi mural naslovio osječki
umetnik Igor Dešić.
Muzej Slavonije, Arheološki muzej, Muzej likovnih umjetnosti, kao i galerije Waldinger, Kazamat i Barutana nezaobilazne su adrese za ljubitelje umetnosti.
Onda prođite ulicama i vidite domete secisije postignute u
zgradama Glavne pošte, bioskopa Urania i tzv. kuće Knopp.
Na Trgu Ante Starčevića potražite kip slona na pročelju zgrade. Nekoliko je verzija o tome zašto je slon tu. Jedna priča kaže da ga je postavio osječki trgovac Ivan Lepizigkoji je time hteo da privuče kupce iz dalekih istočnih predela ili saznao da slon donosi sreću. Druga kaže kako je za vreme prolaska cirkusa gradom, stari slon na čelu povorke pao na zemlju i umro. Dva brata mesara iz obližnje mesare ''pobrinuli'' su se za telo, te se od tog trenutka za kupovinu mesa govorilo ''Idem kod slona''.
Slona ćete pronaći i u ZOO vrtu koji se nalazi sa baranjske strane Drave. „Kompa“ skela prevešće vas na levu obalu Drave do ZOO vrta u blizini kojeg se nalazi impozantni mlin, dravska vodenica. ZOO vrt osnovan 1955. godine prostire se na oko 11 hektara, a u njemu je dom pronašlo više od 100 vrsta životinja i više od 1000 jedinki.
Stižemo tako i do Kapucinskog manastira i crkve posvećene
apostolu Sv. Jakovu Starijem. Manastir datira iz 1710.godine, a crkva iz 1727.
Ovaj sveštenički red (kapucineri) nastao je 1525. godine odvajanjem od
franjevaca i zasnovan je na originalnim idealima Franje Asiškog (život u
materijalnom siromaštvu, putujući način propovedanja...)
Panduri su u davna vremena ulovili mladića u sitnim noćnim
satima i optužili ga za zločin u blizini. Kako bi spasio ugled svoje drage s
kojom je proveo noć, priznao je zločin koji nije počinio. Kada je saznala,
devojka je potrčala u spas s namerom da prizna što se dogodilo, međutim –
mladić je već bio obešen. Podsetnik na taj događaj danas je Kapelica kamenitog
krsta, ili kako ju u narodu nekad zovu – Kapelica nesrećnih ljubavi. Osijek
pamti ljubavnike ali i razbojnike. Početkom XX veka u Osijek je rado svraćao
odmetnik Čaruga. Brojne legende prikazuju njegov težak život i pljačkaške
pothvate. Udruživši se s drugim razbojnicima, postao je deo tzv. Kola gorskih
tića te su zajedno pljačkali imućnije građane. Osuđen je na smrt vešanjem i od
života se teatralno oprostio rečima:
''Zbogom narode, Čaruga putuje!''.
Za neke Robin Hud, za neke običan razbojnik, ali svakako
zanimljiva ličnost čiji je život decenijama kasnije intrigirao istoričare i
umetnike. Pokopan je na osječkom groblju Sv. Ane, a o njegovom liku napisano je
više knjiga i snimljeno nekoliko filmova. U Gornjem gradu posetite neogotsku
„Osječku katedralu“ s 90 metarskim tornjem, drugim najvišim u jugoistočnoj
Evropi. Osjek je i grad u kojem je prvi put testirana 5G mrežа.
Lep pogled na grad imaćete s visećeg mosta gledajući kako u Zimsku luku uplovljavaju ribarski čamci i rečni putnički brodovi – kruzeri… Grad ima i svoju plažu udaljenu od centra 15-ak minuta. Meštani je zovu Kopakobana. Uređena je pre 40 godina.
Nemojte se
začuditi zašto je na šetalištu i čuveni španski slikar Pablo Pikaso, tačnije
njegova skulptura podignuta davne 1982. godine u čast sto godina od njegovog
rođenja. Ovo je i jedini Pikasov spomenik izvan Španije.
No, pravi razlog moje posete mnogo je prozaičniji. Naime, u
doba kada je Napoleon harao Evropom, riznica Habsburškog carstva prebačena je
na lađama među sigurne zidine osječke Tvrđave. Nakon što je opasnost prošla,
riznica je vraćena no jedna se škrinja zauvek zagubila u Osijeku i nikad se
nije saznalo gdе је.
Uz tradicionalna jela slavonsko – baranjske kuhinje, riblja
čorba-paprikaš, gulaš, perkelt i pečenja od divljači, isprobajte vina
podunavskih vinogorja (u Baranji se nalazi najveći vinski podrum u Hrvatskoj, a
u Erdutu najveća bačva za vina, zapremine 75.000 l). Vinske sorte su graševina,
pino, šardone, merlo, frankovka, cvajgelt (1922. Sen Loran+ Blaufrakiš) iz
vinarija: Kalazić, Josić, Süber, Antunović, Iuris, Brzica, Janečić-Grünwald .
Probam kraft pivo Gričku vješticu, Beckers i
Legionar. Ovde je tradicija pivarstva uspostavljana davne 1664. godine otkada se proizvodi Osječko
pivo.
Onda je na pun stomak posle pice Slavonke mesto za još jednu legendu. Ovaj put namensku, gastronomsku. Vizurom Tvrđe dominiraju 47 metara visoki tornjevi crkve Sv. Mihaela Arkanđela. Zvona te crkve oglašavaju se svakog petka u 11 sati i podsećaju na trenutak oslobođenja od Turaka 29. septembra 1687. godine. Osječke domaćice s vremenom zaključile kako je to idealno vreme za spravljanje knedli koje će biti gotove tačno u podne. Otuda i naziv ''knedl sat''.