PUTOKAZ: Zelena polja Škotske

Najstarija granica na svetu uspostavljena davne 1237. godine: Kako su se razdelili Englezi i Škoti

Putnički duh prebacio me je sa one strane Lamanša, preko Londona, Liverpula i Mančestera, u prijateljsku malu, ali jedinstvenu zemlju. Među zelena brda i srdačne ljude, u dvorce u kojima obitavaju nemirni duhovi, a odjekuje zvuci gajdi, oživljavaju legende o hrabrim ratnicima, dobrom viskiju i neizbežnom čudovištu iz Loh Nesa. Pratila nas je tradicionalna škotska kišа. Međusobna istorija Engleza i Škota puna je uspona i padova. Malo su se ubijali, malo su se mirili, na kraju su napravili zajedničku državu, koja je čini moćnu imperiju.

Još od 1707. godine, kada je formirano Ujedinjeno Kraljevstvo, separatizam je prisutan u političkom životu Škotske. Ali vekovima pre toga, dva naroda su smogli snage da se dogovore oko linije kojom jedna država počinje a druga se završava.

Uobičajena je zabluda da Hadrijanov zid predstavlja granicu između Engleske i Škotske. Istorijski odnosi dva naroda su jos paradoksalniji. Dve zemlje nisu se prvi put ujedinili pod Englezima, već upravo suprotno, škotska dinastija Stjuart ujedinilaje dve kraljevine, udarajući temelj sadašnjoj zajedničkoj državi.

Temelji današnje težnje Škotske da se otcepi od Velike Britanije zalaze duboko u istoriju Ostrva i sežu do XIII veka i borbe protiv engleskog osvajanja, ovekovečene u filmu Mela Gibsona „Hrabro srce“, koji je došao kao vetra u leđa škotskim separatistima. Vilijam Volas bio je škotski vitez i vojskovođa, koji je predvodio otpor engleskoj najedzi i teroru tokom perioda Ratova za škotsku nezavisnost. Zajedno sa Endruom Marijem potukao je englesku vojsku kod Sterlinškog mosta i dobio nadimak Zaštitnik Škotske. Na tom mestu je ostao sve do poraza kod Falkirka. Nakon nekoliko godina skrivanja, uhvaćen je u Robrojsonu kod Glazgova i predat engleskom kraju Edvardu I, koji ga je pogubio 1305. godine. Golog su ga vukli konji po jednom trgu u Londonu. Bio je udavljen i raščerečen. Najpre je bio obešen, pa pušten pre nego što je izdahnuo, zatim je kastriran, a creva su mu izvađena i spaljena pred njim. Na kraju, odsečena mu je glava i nakon toga je raščerečen. Glava mu je bila nabodena na vrh Londonskog mosta, a njegovi drugi delovi tela su bili posebno prikazivani u Njukaslu, Berviku, Stirlingu i Pertu.

Mnogo godina posla Volasove smrti, 8. aprila 1956. godine, na zidu bolnice Svetog Vartolomeja u blizini mesta Volasove egzekucije u Smitfildu, otkrivena je spomen-ploča ovom škotskom junaku. Na njoj je, između ostalog, na latinskom ispisano:

"Istinu vam kažem. Sloboda je ono što je najbolje. Sinovi, nikada ne živite život kao robovi.", a na galskom, stari škotski bojni poklič " Smrt i pobeda".

U modernoj istoriji politički osnov za otcepljenje uspostavio je referendum o devoluciji iz 1997. godine, kada su Škoti potvrdno odgovarali na pitanje: da li podržavate osnivanje škotskog parlamenta?

Proces praćen zakonom o devoluciji iz 1999. godine doveo je do osnivanja lokalnih parlamenata i u Severnoj Irskoj i Velsu, čime je veliki deo nadležnosti prebačen iz Vestminstera na regionalne (državne) parlamente. Devolucija je jedino zaobišla Englesku, koja je ostala u potpunoj nadležnosti Londona.

Škoti žive kraće od Engleza i više piju od njih. U Škotskoj na svakog stanovnika dolazi 88 ovaca, a u Engleskoj samo 21. Škoti su štedljiviji od Engleza: nedeljno troše 546 funti prema 613 engleskih. Škoti mogu da kupe kuću jevtinije od Engleza za 100.000 evra: prosečna cena u Škotskoj je 226.100 evra, a u Engleskoj 326.000.

U Škotskoj za izlazak iz EU glasalo je samo 38 % ljudi. Škotska ima mali broj stanovnika, ali ima stratešku poziciju na severu Velike Britanije, gde su se ugnezdile luke u kojima su usidrene britanske podmornice naoružane nuklearnim projektilima. Tu su i naftni izvori, iako su sve manje važni, ali i dalje donose energetsku sigurnost.

Ankete urađene sredinom 2020. godine govore da je tanjusnja ali rastuća većina za izlazak iz Ujedinjenog Kraljevstva. Pa se vlada tako i ponaša – uz škotsku zastavu, zastava EU neprestano je istaknuta na zgradama lokalne vlade, ali ne i britanska zastava.

Krajem februara su poručili da će britanska zastava biti postavljena samo na “posebne datume i u posebnim prilikama”.

Službeni London im u slučaju otcepljenja preti političkom i ekonomskom krizom, dugim pristupnim pregovorima sa EU, otkazivanjem poslovne saradnje i seljenjem ekonomskih institucija i zabranom korišćenja funte kao valute. Škotska ima Bank of Scotland – samo godinu dana mlađu od svog engleskog pandana i to je zapravo banka koja je prva u čitavoj Evropi počela da izdaje svoje novčanice. U tome ova banka čak nije jedina u Škotskoj, jer to čini i Royal Bank of Scotland. Tamo, u tminama poslovnih špekulacija XVIII stoleća, zapravo je dugo potrajalo dok i te dve banke nisu međusobno prihvatile novčanice one druge banke. Međutim, skoro niko izvan granica Škotske neće prihvatiti ovu valuta prvenstveno iz razloga što jako retko viđaju ovaj novac i plaše se falsifikovanja i prevara. Jedna škotska finta ima ekvivalentnu vrednost jednoj britanskoj funti.

Šкotska himna Cvet Škotske (Flower of Scotland) neslužbena je himna Škotske. Uz nju, posebno mesto zauzima i starija himna Scotland the Brave. Flower of Scotland napisao je 1967. godine Roy Williamson iz muzičke skupine The Corries. Tekst pesme govori o pobedi Škota, koje je predvodio kralj Robert Bruce, nad engleskim kraljem Edvard II, u bici kod Bannockburna 1314. godine

No, kad bi se opredelili za nezavisnost Škoti bi imali valutu skoti ; na banknoti od 100 skotija nalazi se Vilijam Volas, na 50 Šon Koneri, deset funti krasi Rod Stjuart, a sa novčanice od jednog skotija smeši se Endi Murej.

Škoti brđani, poreklom izbeglice iz Irske, koji su oko 375. godine počeli da naseljavaju brda u severnom delu današnjeg britanskog ostrva, potisnuvši Pikte, narod po pretpostavci takođe keltskog porekla koji je pre njih tu živeo vekovima. Tradicionalna škotska nošnja, koja se drugačije naziva planinska nošnja (highland dress), dosta se razlikuje od svih ostalih. I sada još jedna engleska prevara: kilt nije škotski!!!! Ovaj komad odeće smislio je 1727. godine Englez Tomas Rolins. Ime je dobio od Skandinavaca i potiče od glagola "to kilt" što bi značilo opasati se, i tako dolazimo do još jednog istoriskog mita:Vilijam Volas nikad nije mogao da nosi kilt, jer tada nije ni postojao!!! Škotsku nošnju čine kilt od tartan tkanine, Jakobitsku košulju, sporan (torbica), kaiš i kopču, čarape za kilt i kilt iglu. Postoji čak 3500 različitih verzija kariranih tartana, a za izradu kilta potrebno je 20 do 25 sati rada i 8 metara tkanine.

Džon i Čarls Alen (Stjuart, Alan, Helej) pisci su i čuvene knjige "Nošnja klanova" koja je, po njihovim rečima, bila napisana na osnovu "starostavnog" spisa "Vestiarium Scoticum" (vestiarijum skotikum - škotska odeća) a koji su, kako su govorili, posedovali upravo i jedino oni. Nevolja je bila u tome što pomenuti spis niko nikada, osim njih dvojice naravno, nije video. Pre nego što su braća Alen "lansirali" ovu izmišljotinu, nisu postojale bilo kakve "karakteristične boje" ili "narodne nošnje" škotskih bratstava odnosno klanova. No, nošenje kilta zdravo je za muškarce, jer u njemu mošnice i prostata nisu stisnuti i održava se normalna temperatura genitalnog područja, što pomaže kvaliteti sperme i spolnog zdravlja! U XVIII veku bilo je pokušaja da se suzbije škotska i gorštačka kulturu nošenja kilta pa je Zakonom o odevanju 1746. zabranjeno njegovo nošenje vojnicima, ali je to samo izrodilo inat.

Misterija je i šta Škoti nose izpod kilta? Istraživanja su pokazala da više od polovine Škota (55 %) ispod kilta nosi donji veš, 38 posto ne nosi ništa, a 7 posto odeva kratke pantalone. Isto istraživanje pokazuje da 91 posto žena muškarce u kiltu smatraju privlačnima.

U Šкotskoj se proizvodi i morska so čiji se kilogram prodaje po 47€. Bračni par Maršal počeo je s proizvodnjom pre svega pet godina. Blacktorn so danas se koristi u oko 20 restorana s Mišelinovim zvezdicom. Poznati britanski kuvar Džejms Martin opisao ju je kao

"najčudesniju so koju ćete ikada videti."

Ona se može dodati različitim supama, varivima, umacima i mesnim jelima tokom termičke obrade, ali najbolja je kada se pospe na jelo neposredno pre posluživanja.

Glazgov najmnogoljudniji grad Škotske

Glazgov je značajan grad u Škotskoj. Nalazi se na reci Klajd i zapadnoj obali Škotske. Centar je brodogradnje, i za razliku od prestonice Škotske Edinburga, važi za grad industrije i radništva. U gradu se nalazi katedrala iz XII veka, tri univerziteta (University of Glasgow, University of Strathclyde, Glasgow Caledonian University) i Umetnička škola Glazgova. Glazgov je najkišovitiji grad Škotske i treći najkišovitiji grad u Evropi. Ova škotska destinacija ima pomorsku klimu zahvaljujući vremenskim prilikama zbog svoje severne lokacije i blizine Atlantskog okeana. Najviše kiše pada u januaru i decembru (u proseku 14 kišnih dana mesečno), a najmanje u aprilu (osam kišnih dana). U proseku, Glazgov ima 11 kišnih dana mesečno.

Razvio se u okolini crkve iz VI veka, koju je podigao Sveti Mungo, svetitelj koji je preobratio Škote u hrišćanstvo. Godine 1175. osnovana je biskupija u Glazgovu. Tokom XVIII veka razvio se u centar trgovine sa Karibima. Trgovalo se duvanom, pamukom i šećerom. Reka Klajd regulisana je tako da može da prihvata prekookeanske brodove. Katedrala Svetog Munga (građena od XII-XV vek) je najstariji spomenik. Univerzitet Glazgova osnovan je 1453.

Grad je poznat po velikom protestu 31. januara 1919, nazvanom “Crni petak” (Black Friday), kada je nekoliko desetina hiljada nezadovoljnih radnika tražilo da se broj radnih sati u nedelji smanji na četrdeset, George Square zadržao je buntovnički duh. Grad je bio podosta oštećen nemačkim bombardovanjem u II svetskom ratu. Prema proceni iz 2007. u gradu je živelo 604.355 stanovnika. Glagzov broji više od 90 parkova i bašti, pa postoji veliki broj zelenih površina.

Ovde je jedan od centara umetničkog pokreta „Art nuvo“, a njegov predstavnik Čarls Mekintoš osnovao je Školu za umetnost u Glazgovu. Glumica Skarlet Johanson visila je u rok klubu Nice and Sleazy, a Noel Gallager i dalje nastupa u King Tut’s Wah Wah Hut, mestu gde je Oasis svirao 1993.

„Pogledaj iza sebe i smej se opasnostima iz prošlosti.“

Volter Skot bio je jedan od najpopularnijih škotskih pisaca i smatraju ga ocem istorijskog romana. Sakupljao je narodnu poeziju i pisao romane o junacima škotskog nacionalnog predanja. Još kao dete, voleo je da sluša pesme i bajke njegovih predaka, i bio fasciniran njima. Nije ni čudo što je autor bajkovitog romana "Ajvanho" koji govori o Engleskoj u vreme kralja Ričarda i Krstaških ratova.

Turističke atrakcije u Glazgovu su :

• Katedrala Glazgova je jedna od najlepših srednjovekovnih crkava na prostoru Škotske. Njena gradnja započela je 1100. godine, a završena je tek tri stotine godina kasnije. Ovo je jedan od retkih primera škotske crkvene arhitekture iz vremena pre reformacije.

• Gradska kuća izgrađena je s kraja XIX veka u viktorijanskom stilu. Ovde se danas nalazi sedište gradske vlasti, a u njoj se nalaze veoma raskošan hol, banket sala i prekrasno dekorisane stepenice. Ovo je jedan od najlepših primera arhitekture grada Glazgova, i nezaobilazna atrakcija.

• Umetnička galerija i Muzej Kelvingrove se nalazi u zapadnom delu Glazgova. Smeštena je u predivnoj viktorijanskoj zgradi iz XIX veka. Muzej se sastoji od 22 tematske galerije sa preko 8. 000 umetničkih dela. Ovde se mogu videti slike, skulpture, vatreno oružje, oklopi, mačevi i mnogo drugih artefakata.

• Botanička bašta nalazi se u velikom javnom parku, i prepuna je raznih tropskih biljaka iz celog sveta. Ovde se nalazi i Kibble Palace, jedna od najpoznatijih zgrada u Glazgovu. Ovo zdanje podigao je inžinjer John Kibble, kao i čuveni staklenik

• Naučni centar Glazgova je jedna od najvećih atrakcija grada. Ovde posetioci mogu da uživaju u audio – vizuelnom prikazu svemira.

• Glavni deo grada za šoping je Style Mile, gde dizajneri i high street brendovi izlažu svoj rad, zajedno sa kul nezavisnim radnjama. Obavezno obiđite vredne vintidž šopove, u zapadnom delu grada.

• Na kraju obilazimo destileriju Glengoyne prepoznatu po vrhunskim singl malt viskijima. Nalazi se na granici između Lowlands i Highlands regije. Posetioci mogu da uživaju u vođenim turama i degustacijama viskija.

Dok se Glazgov može pohvaliti kulturnim bogatstvom, u njemu se nalazi i podzemna narko-scena koja može baciti senku na privlačnost grada. Turistima se savetuje da budu oprezni u određenim oblastima kako ne bi slučajno bili upleteni u ova pitanja.

Tražeći spomenik velikom škotskom heroju Vilijamu Volasu, za putokaz pitam jednog Škota koji ide na posao. Upućuje me uz napomenu da je užasno toplo. A pada kiša i ćarlija neki vetrić. Meterološki stavovi definitivno zavise od zemlje porekla. No, vratimo se na temu.

Vilijam Volas je bio škotski vitez ponikao iz naroda i vojskovođa, koji je predvodio otpor engleskoj najedzi i teroru tokom perioda Ratova za škotsku nezavisnost. I nažalost u trijumfalnom pohodu zaustavila ga je škotska aristokratija. Što je platio glavom.

Škotski dvorci

Pređite staru granicu Škotske i Engleske kod Carter Bara i posetite granicu Rimskog carstva kod Hadrijanova zida. Izgradnjom Hadrijanovog zida koji se protezao širom severne Engleske, štitile su se rimske teritorije od žestokih škotskih plemena.

"Ono što gradimo traje, obeležavajući protok vremena i doseg naših ambicija.", izjavio je graditelj i rimski imperator.

Sa svojim masivnim zidinama, visokim i vitkim tornjevima ili drevnim ruševinama, oni svedoče o istoriji legendarnih keltskih klanova, a danas predstavljaju jednu od najznačajnijih atrakcija Škotske. Svako ko planira posetu ovom delu Britanskih ostrva trebalo bi da izdvoji vreme za obilazak bar jednog zamka, a osim u divnim, a ponekad i strašnim istorijskim pričama i legendama, imaće priliku da uživaju i u gotovo nestvarnim pejzažima u kojima su ova zdanja smeštena. Jos jedna zanimljivost za zemlju dobroćudnih rmapalija u kiltovima.

Najkraći komercijalni vazduhoplovni let je onaj između Westraya i Papa Westraya u sklopu Orkneyskih ostrva u Škotskoj.

Nastavite putovanje ka srcu Škotskih granica u istočnom delu Škotskog gorja. Ovo područje je bogato brdima, dolinama, rekama i močvarama, a takođe je i tradicionalni dom škotskog ragbija. Putujete u istorijski grad Melroz, rodno mesto Ragbija i dom opatije Melroz. Opatija, utemeljena 1136. godine, jedna je od najlepših verskih ruševina, s mnogo zamršenih izrezbarenih skulptura. Takođe se kaže da je to mesto ukopa balzamiranog srca Roberta Brusa. Pre povratka u Edinburg, istražite destileriju Glenkinchie, sada u vlasništvu Džonija Vokera.

Kada se spomene Škotska, jedna od prvih asocijacija nam je jedna od najvećih misterija kriptozoologije, čudovište iz Loh Nesa. Da ono zaista postoji nikada nije dokazano, uprkos brojnim pričama, zapisima i fotografijama objavljivanim još od tridesetih godina prošlog veka. Danas Nesi, kako se ono popularno naziva, živi u mašti meštana, starih i mladih, kao i velikog broja posetilaca koji se slivaju na Loh Nes, ne bi li im se baš njima na površini jezera ukazalo ovo misteriozno stvorenje. Mada možda je i do odličnog i pitkog viskija.

Loh Nes je drugo po veličini slatkovodno jezero u planinskom delu Škotske i čini deo Kaledonijskog kanala koji spaja Atlantsku i obalu Severnog mora, protežući se od jugozapada ka severoistoku zemlje. Dugačko i duboko, ima veoma tamnu boju, delom zbog okolnog tresetnog zemljišta a delom zbog tamnih oblaka koji se u njemu ogledaju skoro tokom cele godine. Neretko je iznad njegove površine ispletena i maglena mreža, što dodatno daje jezeru mistični karakter, i navodi nas da mislimo da to ipak mora biti Nesijev dom. Onda se malo bolje zagledamo, pa od talasa nam se učini da je to Nesijev rep!

Posle velike dvodnevne potrage za legendarnim čudovištem Nesijem u avgustu prošle godine, koja nije dala željene rezultate, škotski centar "Loh Nes" se nedavno obratio naučnicima širom sveta, ali i Američkoj svemirskoj agenciji za pomoć (NASA), koja bi uz pomoć napredne tehnologije mogu da skeniraju celo jezero kako bi se utvrdilo da li Nesi stvarno ovde obitava.

Podaci o čudovištu iz jezera Loh Nes potiču iz antičkih vremena. Postoje rezbarije u kamenu koje oslikavaju vodenu zver sa perajima i dugačkim vratom, a datiraju iz perioda pre nove ere. U zapisima iz VII veka pominje se da je Nesi napala ljude koji su bili na jezeru.

Elem, Nesi nije sama. Postoji i druga legenda o čudovištu iz obližnjeg jezera Morar, Nesijeva drugarica imena Morag. Legenda kaže da se oni ponekad susretnu u jednoj od vijugavih planinskih rečica koje spajaju ova dva jezera, ali to su već priče koji vam mogu ispričati samo lokalci koji žive u okolini ovog udaljenog i manje poznatog dela Hajlenda. Oni će vam sigurno ispričati i da je ova ženka mnogo opasnija i strašnija od Nesija, a jezero mnogo dublje i tamnije od Loh Nesa, što će većinu posetilaca ipak držati na glavnoj ruti, od Glazgova do Fort Vilijama, pa do Fort Avgustusa, gde će se svi oni ukrcati na jedan od brodova kojim će zaploviti površinom jezera ka Invernesu.

Drumnadrohit je seoce u koje se stiže ako se putem nastavi put ka Invernesu, glavnom gradu Hajlenda, koji je ujedno i poslednji grad na obali jezera, ušuškan u Morajski zaliv koji se otvara ka Severnom moru. Uprkos svojoj veličini, Drumnadrohit je veoma posećen jer je u nemu se nalazi muzej koji interpretira kulturno, istorijsko i prirodno nasleđe Loh Nesa, a deo stalne postavke je i izložba o Nesiju, za koju su najviše zainteresovani mališani. Naravno, ispred muzeja je izložena njegova figura, sa kojom će se svako zagrliti i napraviti fotografiju kao uspomenu na avanture Loh Nesom.

Nedaleko od muzeja, na putu ka Invernesu, nalazi se dvorac Urkart (Urquhart), jedan od najstarijih srednjovekovnih utvrđenja u Škotskoj U XVI veku Urquhart su, tokom međusobnih razmirica dva škotska klana, poharali i potpuno uništili pripadnici i pristalice klana Mekdonald. Tokom svoje istorije, igrao je značajnu ulogu u borbi za nezavisnost Škotske, a danas predstavlja obaveznu stanicu turista na putovanju Hajlendom. Njegova strateška pozicija na jezeru značila je da je tokom svoje istorije stalno bio u središtu brojnih sukoba.

Danas je kompleks ruševina jedna od najvećih atrakcija Škotske zbog fenomenalnog jezerskog okruženja u kome se nalazi, a uz zamak su smešteni i suvenirnica i restoran. Tokom sezone, od maja do septembra, dvorac je preplavljen posetiocima, ali, ukoliko želite dobar pogled na jezero i okolna brda sa citadele, ili da zapovlite sa njegove obale, onda je on idealna lokacija!

Na obali jezera se poslednjih godina razvijao porodični biznis proizvodnje džina, jednog od „najlokalnijih“ alkoholnih pića u Hajlendu. Ova porodica je u svom posedstvu imala mnogo kleke, te su njeni članovi došli na ideju da jednostavno počnu da prave džin od njenih bobica, koje oni nazivaju crnim zlatom. Receptura za ovo piće je dobro čuvana tajna, ali gospođa Lorien kaže da se u džinu nalazi samo ono što raste u radijusu od 500 metara od njihove kuće, a čak su blagosloveni i potpuno čistom jezerskom vodom.

Ambalaža sama po sebi priča priču o Loh Nesu. Njena boja je tamna kao jezero, a jačina pića od 43,3% predstavlja prosečnu dubinu jezera od 433 stope. Nesi, proslavljen kao čudovište, a dovoljno stidljiv da se fotografiše, bio je inspiracija za logo, u svom nešto manje konvencionalnom izdanju.

U ovom piću se može razaznati priroda Škotskog Hajlenda – vres, korpiva, mahovina, mokro šumsko tlo i vlažan vazduh, pa predlažem da se posle posete muzeju i dvorcu udobno smestite na jedan od brodića, i dok lagano ispijate džin tonik pustite pogled da preleti niz površinu jezera… Nesi će vam sasvim sigurno u znak pozdrava mahnuti repom a onda ponovo zaroniti u mračne dubine jezera.

U prekrasnom selu Roslin, ne propustite da posetiti čuvenu kapelu Roslin. Kapela datira iz 1445. godine, stekla je svetsku slavu zahvaljujući interesu za slobodno zidarstvo i vitezove templare. Pogledajte zamršene "muzike" kutije i zelene čovječuljke izrezbarene po kapeli.

„Kapela Roslin - često nazivana Katedralom kodova - nalazi se jedanaest kilometara južno od Edinburga u Škotskoj, na mestu drevnog hrama posvećenog bogu Mitri. Kapela, koju su 1446. godine podigli vitezovi templari, obeležena je nizom simbola koji zbunjuju mnoge umove a koji vode poreklo iz jevrejske, hrišcanske, egipatske, masonske i paganske tradicije. Geografske koordinate kapele tačno se poklapaju sa severo-južnim meridijanom koji prolazi kroz Glastonberi. Ova longitudinalna Ružina linija predstavlja tradicionalno obeležje ostrva Avalon kralja Artura i smatra se središnjim stubom svete geometrije Britanije. Upravo po ovoj blagoslovenoj Ružinoj liniji Roslin je dobio ime.

… Na svakoj površini u kapeli bili su isklesani simboli - hrišcanska raspeca, jevrejske zvezde, masonski pecati, krstovi templara, rogovi izobilja, piramide, astrološki znaci, biljke, povrce, pentagrami i ruže. Vitezovi templari bili su vrsni zidari i klesari koji su podizali templarske crkve širom Evrope. Medjutim, Roslin je smatran za njihovo najuzvišenije delo ljubavi i poštovanja. Vrhunski zidari nijedan kamen nisu ostavili neisklesanim. Kapela Roslin bila je hram svih vera... svih tradicija... i, iznad svega, hram prirode i boginje.“

Da Vinčijev kod, Den Braun

Druidi (Druids) su bili keltski sveštenici, koji su čuvali tradicionalno znanje i mudrost, uključujući i saznanja o bogovima, prirodnim naukama, astronomiji i kalendaru, biljnim lekovima i isceljivanju, kao i plemenskom pravu. To znanje nije bilo pismeno, već je čuvano u stihovima, pamćeno i prenošeno sa kolena na koleno. Govorilo se da je potrebno dvadeset godina obuke da bi se postalo druid. Druidi su duboko poštovali hrast i imelu, koju su upotrebljavali u magijdke svrhe. Imelu su ceremonijalno odsecali zlatnim srpom i hvatali je u beli ogrtač dok je padala sa grane. Isto su tako upotrebljavali i magijska jaja, a pretpostavlja se da su ih pravili od zmijske pljuvačke. Postojali su i takozvani „gajevi druida“, zvani još i „zabranjene šume“, mesta na koja su samo druidi imali pristup. Sama reč druid verovatno dolazi od grčke reči „drous“ što znači hrast, a možda i od reči „vid“ što znači znati. Oba značenja donekle opisuju veru, ponašanje i shvatanje druida.

Druidizam je možda poticao i iz prekeltskih vremena, pa su ga Kelti preuzeli iz Galije i Britanije od tamošnjih prastanovnika, isto kao što su u Britaniji od Stounhendža napravili svoje svetilište. Po irskim tradicijama, druidi su bili moćni čarobnjaci i mogli su uzeti bilo koji oblik. Opisano je kako se glavni druid irskog kralja jednom prilikom pojavio sa bivoljom kožom i ptičjim krilima. Druidi su su se povremeno izolovali, i jeli meso mačke, psa i praseta, a onda spavali na bivoljoj koži kako bi podstakli magijske snove. Kao mudraci specijalisti u svetim stvarima, bili su upoređivani sa magima, egipatskim sveštenicima i sa bramanima. Njima su pripisivana pitagorejska verovanja u reinkarnaciju i u značaj brojeva i smatrani su velikim poznavaocima astrologije. U isto vreme, poprimili su i izvesnu mračnu auru zbog svoje naročite sklonosti ka žrtvovanju ljudi i zbog njihove veze sa svetim lugovima i svetilištima u tamnim dubinama šuma. Lukan, rimski pesnik iz I veka n.e. opisao je jedno od takvih svetih mesta, u blizini Marselja; bio je to proplanak među drvećem poprskanim ljudskom krvlju, na kome se nalaze grubi, stravični drveni kipovi bogova, bledi i truli od starosti. U obrednom kalendaru druida, rekonstruisanom zahvaljujući različitim otkrićima do kojih se došlo u XX veku, uobičajena su bila prinošenja žrtava u čast raznim keltskim božanstvima. Priroda svakog boga u velikoj meri određivala je način prinošenja same žrtve. Na primer, u čast Esusa (bog rata) prinosile su se vešanjem ili odrubljivanjem glave, dok su se žrtve u čast Tutatisa (zaštitnik) prinosile davljenjem u buradima sa vodom. Ova strašna mučenja su obuhvatala i spaljivanje žrtava. Obično su se za to koristili ratni zarobljenici ili zločinci, ali ako ih nije bilo dovoljno, onda su se tražili dobrovoljci ili bi se odredili ljudi koji bi bili ubijani u čast nekog božanstva.

U svojim ritualima koristili su tajno druidsko pismo Ogam (Ogham). Druidi su Ogam koristili pri magijskim ritualima, za obeležavanje nadgrobnih spomenika i kamena – međaša, a najčešće je ispisivano ime neke osobe. Pismo je ime dobilo po malo poznatom bogu Ogmi – gospodaru književnost. Ogamsko pismo sadrži dvadeset znakova i čita se odozdo na gore, a naziva se i Alfabet drveća, zato što svakom slovu odgovara jedno drvo i značenje u vezi sa njim. Na primer A – Ailim (Brest), B – Bithe (Bukva), C – Coll (Leska ili Lešnik), i.t.d. Slova se sastoje od kombinacije kraćih horizontalnih linija, koje se seku ili spajaju sa jednom uspravnom središnjom linijom. Jedno slovo može se sastojati od jedne do pet horizontalnih ili kosih linija. Samoglasnici su ponekada bili i kombinacija tačaka. Središnja linija je najčešće predstavljala ivicu predmeta na kojem je natpis urezivan, a to su najčešće bili štapovi i veće uspravne stene.

Edinburg, prestonica Škotske

Edinburg je glavni grad Škotske. Prema nekim procenama, u gradu živi oko 500 hiljada stanovnika, što ga čini drugim po veličini gradom u Škotskoj posle Glazgova. Prestonica je Škotske već 5 vekova, a mnogi je ponekad nazivaju i „Atina severa“. Ovaj grad prepun je muzeja i galerija, ali i poprilično starih građevina. Nedavno su kralju Čаrlsu dodeljeni ključevi Edinburga koji slavi 900 godina od nastanka grada.

Prema arheološkim iskopavanjima na Kasl Roku, područje Edinburga naseljeno je još u periodu trećem milenijuma pre nove ere. Ime Edinburg potiče od naziva Din Edin, što je bio stari naziv za Kasl Rok, a nakon što su anglikanski osvajači zauzeli to područje, grad je nazvan Edinburg.

Edinburg je dugo bio važan trgovinski centar Škotske, ali je izgubio na značaju početkom XVIII veka kada se Škotska ujedinila sa Engleskom. Kraljica Škotske Meri donela je na svet Džejmsa VI koji je ujedinio krune Škotske i Engleske. Edinburg je danas centar Generalne skupštine škotskih crkava i dom nacionalnih ustanova, kao što su Nacionalni muzej, Nacionalna biblioteka i Nacionalna galerija Škotske, ali i najveći finansijski centar u Ujedinjenom Kraljevstvu posle Londona. Edinburg je takođe i univerzitetski grad, a poznat je i po godišnjem Edinburškom festivalu, kao i po uličnoj zabavi Hogmanej.

Kraljevska milja je najčuvenija ulica u Edinburgu koja spaja rezidenciju kraljevske porodice sa edinburškim zamkom, Saint Gilles. Zamak je podignut na kupi davno ugašenog vulkana (Castle Rock), što odlično oslikava turbulentnu istoriju čiji je svedok. Prva naseobina ovde je podignuta još u gvozdeno doba, a utvrđenja su podizali Rimljani, Anglosaksonci i Škoti. Na ovoj ruti obići ćete katedralu iz XIII veka, Greyfriars groblje i spomenik Grejfriars Bobiju, najpoznatijem škotskom psu.

On je bio skaj terijer koji je živeo u Edinburgu u XIX veku. Pripadao je Džonu Greju, noćnom čuvaru koji je radio za policiju grada Edinburga. Zajedno sa Džonom Bobi je išao svuda, uključujući i noćne obilaske. Grej je preminuo 1858. od tuberkuloze i sahranjen je na groblju Grejfrajers Kirkiarda. Bobi je na Džonovom grobu proveo 14 godina, sve dok u januaru 1872. nije uginuo. Sahranjen je blizu svog vlasnika, a ispred groblja stoji njegova statua.

Priča o Bobiju je ušla i u popularnu kulturu, a posebno se izdvajaju knjiga Elenor Atkinosn „Grejfrajers Bobi“ iz 1912, te Diznijev film „Grejfrajers Bobi: istinita priča o psu“ (1961), zasnovan na pomenutoj knjizi, kao i film „Avanture Grejfrajers Bobija“ (2005).

Prema Zakonu o Škotskoj iz 1998., kojim je osnovan škotski parlament i prenesene neke ovlašćenja sa britanskog, sva pitanja koja se odnose na Uniju kraljevina Škotske i Engleske rezervisana su za parlament Velike Britanije. Nacionalna vlada u Londonu kontroliše fiskalnu politiku, odbranu i druga ključna državna pitanja.

Posle posete Škotskom parlamentu, sledi poseta Holyroodhouse – letnjoj rezidenciji kraljevske porodice, Nacionalnom spomeniku Škotske, Kaltonovom brdu sa kojeg se pruža najlepši pogled na ceo Edinburg, spomeniku Dugaldu Stewart-u, spomeniku ser Volteru Skotu - najčuvenijem škotskom piscu. Tamo posetite predivne galerije sa slikama škotskih vladara. Za vreme našeg boravka na stadionu se održavao Festival gajdi-Tatoo.

Stari i Novi grad u Edinburgu su se zbog svog značaja našli na Listi svetske baštine UNESCO-a. Stari grad, sa hiljadugodišnjom istorijom odlikuju kaldrmisane ulice. Kraljevska milja načičkana je pabovima, muzejima i suvenirnicama, šarmantna istorijska pijaca Grassmarket na kojoj su se u davna vremena vršila javna pogubljenja.

Ovde je živeo i Viljem Brodi. Tokom dana uvaženi građanin, član gradskog veća, a tokom noći preobrazavao bi se u provalnika i lopova. Škotski pisac Robert Luis Stivenson bio je toliko fasciniran ovom dihotomijom u Brodijevoj ličnosti, da ga je to podstaklo da napiše roman “Čudni slučaj doktora Džekila i gospodina Hajda”.

Katedrala Svetog Žila je glavna crkva u Edinburgu, a sagrađena je davne 1243. godine. U njoj se nalaze spomenik žrtvama I svetskog rata, predivni prozori od vitraža i statua Džona Noksa, lidera protestantskih reformacija.

U Edinburgu se može videti i veličanstvena Kraljevska botanička bašta, druga najstarija bašta u Velikoj Britaniji. U njoj rastu egzotične orhideje, džinovsko drveće iz Severne Amerike, Kine i sa Himalaja, ali i mnoge druge biljke.

Najpopularniji muzeji su Muzej nacionalne istorije Sveti Fagans, Nacionalni muzej Kardifa i Muzej serije „Doctor Who“. Tu je i Nacionalni muzej Škotske (tamo ćete pronaći prvog kloniranog sisara na svetu čuvenu ovčicu Doli), Nacionalna galerija Škotske (slike Anrija Matisa i Pabla Pikasa), Muzej detinjstva (kolekcije lutaka i igračaka), ali i Naučni centar Edinburga koji prikazuje poučne trodimenzionalne filmove.

Među najvećim atrakcijama su kapela Svete Margarete (St Margaret’s Chapel) – najstarije zdanje u Edinburgu, škotski kraljevski dragulji poznati pod imenom The Honours – koji su prethodno bili izgubljeni vekovima, Mons Meg, veliki top iz XV veka, nekoliko vojnih muzeja, kraljevska palata škotskih kraljeva i, naravno, prelepa gradska panorama.

Jedan od „najmlađih“ zamkova u Edinburgu jeste Crveni zamak ili Kastel Koh. Sagrađen je negde pred kraj XIX veka i krase ga bogate dekoracije. Ovde možete videti zapanjujuća kolekcija krunskog nakita, ali i Kamen sudbine, kojeg je Edvard I ukrao i koji je vraćen Škotskoj tek 700 godina kasnije, 1996. godine.

Popularni TikTok profil pod nazivom „Googleearthclip“ objavio je nedavno listu najružnijih zgrada u Evropi i visoko trece mesto zauzeo Edinburg sa W zgradom uz komentar:

„Ovo je jedan od najskupljih hotela u gradu, a izgleda kako emotikon izmeta“.

Najstariji pisani trag o škotskom viskiju datira još iz 1495. godine. Pisao ga je redovnik John Cor u benediktinskom manastiru. Postoje i zapisi prema kojima se viski prvobitno koristio u medicinske svrhe, a tek je u XVII i XVIII veku došlo do otvaranja i ekspanzije destilerija. Sama reč viski potiče od keltske reči "usque", što u prevodu znači voda, a njegovo drevno ime glasilo je "usque beatha", odnosno voda života.

Danas je naziv "whisky" karakterističan isključivo za škotski viski, dok se u Irskoj i Americi koristi naziv "whiskey". Bez obzira na to što geografski pokriva malu površinu, Škotska broji 125 destilerija raspodeljenih u pet regija, što ju čini vodećom u svetu po broju istih. Upravo su destilerije smeštene u regijama Highlands, Lowlands, Speyside, Campbeltown i Islay glavna odredišta svih zaljubljenika u viski.

• The Scotch Whisky Experience: destilerija smeštena na Royal Mile-u, ova atrakcija nudi interaktivne ture koje pojašnjavaju proces proizvodnje viskija. Takođe, posetioci mogu degustirati različite vrste viskija i saznati više o istoriji škotskog viskija.

• Holyrood Distillery: ova moderna destilerija nudi ture koje uključuju degustacije viskija i džina. Nalazi se blizu Holyrood Parka, što je čini lako dostupnom za turiste.

Viski se proizvodi destilacijom žitarica, sazreva u bačvama napravljenim od hrastovog drveta najmanje tri godine, ali najčesce od 10 do 18 godina. Do XVIII viskija za proizvodnju viskija koristio se isključivo ječam od žitarica. Malt kao najpoznatija vrsta škotskog viskija i dalje proizvodi se isključivo od ječmenog slada. Škotski viski se destilira dvaput, a pojedini viskiji vrhunske kvalitete čak triput. U Škotskoj svaka destilerija u svome okruženju ima reku iz koje crpi vodu za proizvodnju viskija, a nosi nadimak ‘spirit‘. Iz toga potiče i izraz ‘Don‘t kill the spirit‘, a taj duh možete ubiti ako naručite viski s ledom, što se u Škotskoj nikako ne preporučuje. Dve su originalne vrste škotskog viskija:

• Single Malt-proizvod jedne destilerije, proizveden samo od ječma i vode, vrhunska, tradicionalna vrsta viskija,

• Single Grain-takođe proizvod jedne destilerije, od single malta se razlikuje po tome što osim ječma sadrži još jednu ili više vrsta žitarica (kukuruz, raž, pšenica), najčešće se koristi za mešanje (blendid).

Iz njih nastaju izvedene vrste viskija:

• Blended-dobije se mešanjem jednog ili više singl malta sa singl grainom, masovniji od singl malta jer je njegova proizvodnja kreirana za industrijske potrebe,

• Blended Malt-mešavina singl malta iz različitih destilerija, jedna od najneobičnijih vrsta viskija,

• Blended Grain - mešavina singl graina iz različitih destilerija.