Sofija: Landranje po gradu mudrosti

 

Posle burno enološko-filmofilskog učitavanja u rano jutarnje subotnje jutro otisnuo sam se ka Sofiji. Put sam iskoristio za dremuckanje, a na srpsko bugarskoj granici dočekale su me prve ovogodišnje snežne pahulja. Ulazeći kroz neatraktivno predgrađe, doduše uvek dobrim putem, dolazimo do centra grada sagrađenog na ruševinama rimskog -Serdica. Serdica je nekada bio rimski grad, veoma bitan za Balkan zbog svog povoljnog geografskog položaja. Grad je u XIV veku dobio današnje ime Sofija. Glavni grad Bugarske postaje posle petovekovne borbe sa Turcima.

 

Sofija je glavni i najveći grad Bugarske. Nalazi se na zapadu zemlje, u Sofijskoj oblasti. Prostire se na površini od 492 kvadratna kilometra, a u njoj živi oko 1 260 000 stanovnika. Sofija je trinaesta po veličini prestonica u Evropskoj uniji, a ujedno je politički, ekonomski, obrazovni, kao i kulturni centar Bugarske.Tokom svoje duge istorije stalno se razvijala, a svaki istorijski period ga je obogatio brojnim tragovima koji danas upotpunjuju njegov izgled, tako da je danas krase mnoge arhitektonske i istorijske znamenitosti.

Ispod centra Sofije leži čitav jedan grad, nevidljiv savremenim stanovnicima i turistima. Nekada se zvala Sredets i Tradiatsa. Centar Sofije je popločan žutom kaldrmom koja se proizvodila pre 100 godina u jednoj mađarskoj fabrici. U centru Sofije se nalazi Univerzitet St. Kliment Ohridski, osnovan 1888. godine).

Parkiramo ispred Hrama Svetog Aleksandra Nevskog u Sofiji koji je bio je najveći na Balkanu, do podizanja Hrama Svetog Save u Beogradu. Ovo grandiozno zdanje sagrađeno je  između 1904. i 1912. godine. Kupole hrama su pozlaćene. 

Ulaz u hram se ne naplaćuje, ali ako želite da fotografišete to košta 10 leva. Odavde ćemo i krenuti u povratku. Uz crkvu se nalazi Muzej hrišćаnstva sa prelepim freskama i ikonama.

U Crkvi Svete Nedelje, gradskoj katedrali izgradjenoj u X veku u neovizantijskom stilu naći ćete ono sto je ostalo od srpskog kralja Milutina. Najstarija bogomolja u Sofiji je Crkva Svetog Đorđa, rotonda od crvene cigle, gde pociva zastitnik Bugara i svetac, Sveti Jovan Rilski. Ovde je bilo i sediste cara Konstantina. Obratite paznju na freske iz XII-XIV veka, a posebno na prikaze proroka. Fotografisanje je zabranjeno.

Potom posećujem bugarsku nacionalnu galeriju i Arheološki muzej smešten u prostore stare Velike džamije, u kojem je otvoren novi deo postavke sa nalazišta Trebeniste na kojem su radila i trojica srpskih arheologa, a koji se nalazi na teritoriji Severne Makedonije. 

Kada su bugarski vojnici 1918. kopali rovove, neušpeno pokušavajući da zaista srpsku pobedničku vojsku u furioznom naletu sasvim slučajno nabasali na raskošne grobnice. Premeti su ovog lokaliteta danas su razbacani od Beograda, Skoplja i Ohrida, pa evo do Sofije. Od 1930-2002 otkriveno je 56 grobnica. Tu ima zlatnih maski, rukavica i sandala, šlemova i ostale ratničke opreme, srebrne i bronzane posude. Aribalos od fajansa, ćilibarske perle… Istorijski muzj smešten je u hamam iz XV veka. Ispred zgrade nalaze se dve fontane sa termalnom vodom. 

Uživam u razgovoru sa Bugarima, ljubazni su, pijemo, pričamo o životu, cenama, vinama i naravno žеnama. Jedino ne uzivam u snaznom vetru. Sa Rusima pijem оdličan čaj sa pecivom, a za ručak se priklanjam Turcima. 

Pazarim jeftine kozne poluduboke cipele, ljubicasti pulover, par vina, sireve i kackevalje, peglane kobasice i par buteljki vina. Za razgovor sa prijateljima po povratku.

Narodni muzej se nalazi uz predsedničku rezidenciju. Ulaz u muzej košta 10 leva, ukoliko želite fotografisanje, i to je 10 leva, dok je snimanje mnogo skuplje. Ulaz u muzej košta 10 leva ( 1 lev = oko 60 rsd ).

Na trgu Batnberg naći ćete ѕtatuu zaštitnice grada, Sofije sa zlatnim licem visoku 24 metara. U desnoj ruci drzi lovorov venac, a u levoj je sova, simbol mudrosti. Grad, za razliku od Beograda ima metro.  Na izgradnji metroa se radilo 30 godina. Tokom izgradnje je pronađen izvor termalne vode. Ruševine starog rimskog grada su takođe usporavale proces i želju Bugara da modernizuju gradski saobraćaj. Oko metro stanice Serdica možete videti deo iskopina iz rimskog perioda.

U vremenu kada je sagrađena 1576. godine Banja Baši džamija, Sofija je važila za glavni grad Otomanske imperije među evropskim provincijama. Džamiju je sagradio tada poznati turski arhitekta Mimar Sinan. Banja Baši Džamija je urađena po uzoru na Sulejmanovu džamiju u Istanbulu. Iza džamije se nalazi kupaonice i fontana sa mineralnom vodom.

Sinagoga Sofija je treća po veličini sinagoga u Evropi. Sagrađena 1909. godine po uzoru na sinagogu u Beču koja je srušena za vreme Kristalne noći. Što se tiče arhitekture, vidan je uticaj pseudomarskog stila, bečke secesije i venecijanske arhitekture. Za vreme II Svetskog rata je sinagoga pretrpela neznatna oštećenja, međutim, renovirana je i sređena. Plaća se ulaznica u iznoѕu od dva leva. Bugarski kralj Tsar Boris III tokom II svetskog rata spasio je 480 hiljada Jevreja od sigurne smrti. Glavom je platio nepuslušnost i misteriozno je nestao nakon susreta sa Hitlerom 1943. godine.

Bugarsko nacionalno pozorište sređeno je 1906. po projektima beckih arhitekata Hermana Halmera i Ferdinanda Felnera u neoklasicnom stilu, sa reljefima Apolona i muza umetnosti. Otvorio ga je bugarski car Ferdinand. Nosi ime Ivana Vazova, čuvenog pesnika.

Franzstal in Semlin

 

Prema zvaničnim podacima iz popisa 1931. godine Kraljevine Jugoslavije,  u Zemunu je živelo 8.354 stanovnika nemačke nacionalnosti. Mi bismo naprosto rekli Švaba. Nestali su posle II svetskog rata. No, da krenemo ispočetka. 

 U VI milenijumu pre n.e. nosioci raznih agrarnih kultura zadržali su se u jugoistočnom Sremu i na uzdignutim lesnim terasama kraj reka (Dunav i Sava) podigli naselja zemunica (staništa u zemlji), lagumica(staništa u bregu) i poluzemunica (ni tamo ni vamo). Pronalazak metalurgije i upotreba bakra izazvali su nestajanje neolitske kulture. Nosioci kulture bakra potisnuli su starosedeoce i u ovom kraju obnovljene su ili podizane nove naseobine (poput Zemuna).

 

Dolazak Kelta ili Gala i njihovo konačno nastanjivanje (III vek pre n.e.) u ove krajeve otvara novo poglavlje u prošlosti mnogih naselja. Jedno od značajnih utvrđenih mesta Kelta bio je Taurunum (današnji Zemun). Oni su doneli savršenije poljoprivredne alatke i ratnu opremu, široko korišćenje gvozdene rude u zanastvu, primenu vitla u grnčariji i kovanje novca. U doba vladavine cara Avgusta Rimljani su oko 15. godine pokorili i Kelte u Sremu. Oko 10. godine n.e. osnovana je rimska provincija Panonija i Dunav postaje severna granica Rimskog carstva koju je obezbeđivao Taurunum. 

 

Prodor Huna slomio je odbranu na dunavskoj granici 441. godine tako da je ceo Zemun potpao pod njihovu vlast. U doba velike seobe naroda tj. od dolaska Huna pa do nastanjivanja Slovena u ove krajeve i konačne propasti Avarske države (799. godine) Taurunum je delio sudbinu Panonije.

 

Posle propasti avarske vlasti Zemunom su vladali Franci, Bugari, Vizantici a zatim Madjari. U vezi sa definitivnim nastanjivanjem Slovena koji se u ovim krajevima pominju jos u VI veku javlja se slovenski toponim Beograd (878. godine), a mnogo kasnije Zemun (XII vek u hronikama). 

 

Dvanaesti vek ispunjen je ratovima između Vizantije (Istočno Rimsko Carstvo) i Ugarske koje se bore za prevlast na ovim prostorima. U tim sukobima Zemun je rušen i ponovo građen. Krajem istoga veka vladavina Vizantije definitivno je zamenjena vlašću Ugarske. Posle uporne odbrane šajkasa pod vodjstvom braće Skobalić Zemun je 12. jula 1521. godine pao u ruke Turaka. U osvojenim krajevima uveden je turski feudalni poredak, nova upravna i sudska organizacija. U administrativnom pogledu Zemun je pripadao sremskom sandžaku koji se 1541. godine nalazio u sastavu Budimskog pašaluka i bio je središte istoimene nahije.

 

Sve do XVIII veka Zemun se sastojao od današnjeg Donjeg grada. Godine 1816. dolaskom većeg broja nemačkih porodica iz Banata osnovano je drugo predgrađe koje je u vezi sa posetom cara Franca I Zemunu (1817. godine) dobilo ime Francstal. Osnovale su ga 72 nemačke porodice. Pošto je prostor u koji su se doselili bio dolina, naselju su dali ime Francstal, što bi u prevodu značilo “Franjina dolina“. 

Crkva Svetog Vendelina u Francstalu, podignuta je 1888. godine po planovima Hermana Bolea, poznatog zagrebačkog arhitekte. 

Kasnije je tačnije 1901. u dvorištu podignuta škola koja postoji i dan danas kao osnovna škola “Petar Kočić” u Prvomajskoj ulici, a crkva je srušena radi proširenja škole 1955. Godine.

Poznata holivudska glumica iz vremena nemog filma Glorija Svanson rođena je u zemunskom predgrađu Francenstal. No tada se zvala Franciska Fefer. 

                                                                     Mapa iz1949. godine

Kuća u kojoj je živela beše Vilhelmova gostionica, a posle rata tu se smestio bioskop “Sutjeska”, kako se uostalom zvalo i čitavo naselje koje su naselili Srbi raseljeni iz Like i Korduna. 

Njen rođak, pred II svetski rat Anton Fefer bio je jedan od najboljih zemunskih boksera, u vreme kada je klub „Dempsej“ spadao među najbolje u zemlji. - I on je posle rata, u kome je ostao bez noge, emigrirao u SAD. Tamo je ubijen u Los Anđelesu, kada su razbojnici pokušali da opljačkaju zlatarsku radnju koju je Fefer držao. 

U Francenstau je porodica Mozer imala svoju vinariju,  začevši ono što će kasnije postati „Navip“. Porodica Tajbl imala je bioskopsku dvoranu u Glavnoj ulici, gde se nekad nalazio bioskop „Sloboda„ Nemci su krajem leta 1944. godine vozovima organizovali transport civilnog stanovništva iz Zemuna, koje nije želelo da čeka dolazak Crvene armije i komunista

 

Trećeg oktobra 1813. godine u vreme približavanja turske vojske Beogradu, prešao je u Zemun i Karađorđe sa grupom vojvoda i kasnije sve do 1914. godine Zemun je bio najbliže sklonište najpre srpskih izbeglica od Turaka a zatim i političke emigracije Srbije.

Kad je u leto 1914. godine počeo prvi srpski svetski rat, Zemun se ponovo našao na liniji ratnih okršaja. Posle cerske bitke prvi put je u Zemun ušla srpska vojska i zadržala se od 10. do 14. septembra. Nešto kasnije austrougarske vlasti internirale su srpske građane iz Zemuna i pograničnih sela koji su se svojim kućama vratili tek 1916. godine. 

Posle proboja Solunskog fronta i poraza u Srbiji austrougarske i nemačke jedinice ubrzano su se povlačile. Prvog novembra oslobođen je Beograd a 5. novembra 1918. godine u Zemun je ušla srpska vojska koju su građani sa oduševljenjem dočekali.