Malme-danski a švedski

 

Iako se ovaj ribarski grad trgovaca haringama prvi put spominje 1275. godine, za najznačajniju godinu njegovog ranog razvoja pre bi se mogla računati 1300, kada je počela izgradnja impozantne crkve Svetog Petra. Malme je treći grad po veličini u Švedskoj, najveći grad okruga Skone, od Kopenhagena je udaljen 35 minuta vožnje preko najdužeg mosta u Evropi Oresund. 

Osnovan je 1275. godine, a zanimljivo je da je u XV  veku pripao Danskoj i pod njenom vladavinom se zadržao sve do XVII kada ga je ponovo preuzela Švedska. Malme je jedan od najranije industrijalizovanih gradova skandinavskog poluostrva, a njegov razvoj je poljuljan u drugoj polovini XX veka usljed recesije koja je zadesila državu. Grad se počeo da se oporavlja 1994. godine, pod vođstvom tadašnjeg gradonačelnika Ilmara Reepalua, okrenuvši se novoj ekonomiji, kao centar obrazovanja i kulture. Razvoju je doprinela i izgradnja Eresundskog mosta, kojim je Malme povezan sa danskom prestonicom, tako da grad danas broji preko 300 hiljada stanovnika, te je poznat i po brojnoj populaciji raseljenika sa ovih prostor.

Danska je Malme izgubila davne 1658. godine i nikada ga nije povratila iako je u par navrata ratovala kako bi ga opet osvojila.  Ovo je skandinavski biser, grad kulture, pristojnog životnog standarda i nezaboravne zabave. Nalazi na krajnjem jugu Švedske u jugozapadnom delu regije i istorijske pokrajine Skanije, na obali moreuza Oresund. Etimologija prvobitnog i originalnog naziva grada Malmhaug u slobodnom prevodu znači „gomila šljunka“. Malme je grad veličine Nišа. Trenutno broji oko 300.000 stanovnika.Malme jei  kosmopolitski grad koji broji 174 različite nacije.

Most koji spaja Švedsku i Dansku preko zaliva Oresund se ubraja u najveće infrastrukturne evropske projekte. Dugačak je 16, 4 kilometara i na njemu postoje 4 saobraćajne trake, dve za voz i dve za vozila. Čitava konstrukcija se sastoji od mosta, tunela i veštačkog ostrva Peberholm. Tunel se nalazi ispod mora, tako da vožnja preko mosta u jednom momentu podseća na rolerkoster. Most Øresund važnu je ulogu imao u proslavljenoj skandinavskoj detektivskoj seriji Most.

Most za saobraćaj je svečano otvoren 1. jula 2000. godine. Izgradnja mosta je koštala vrtoglavih 4,5 milijardi evra.

Most povezuje grad Malme u Švedskoj i Kopenhagen u Danskoj, a preko njega godišnje pređe preko šest miliona vozila. To nije iznenađenje jer stanovnici ovih zemalja Evropske unije koriste most svakodnevno.

Prelazak mosta nije besplatno niti jeftino iskustvo. Karta u jednom smeru košta 43 evra za automobil, za motocikl 23, a autobusi  plaćaju  206 evra za prelazak.

Malme smo ostavili za rastanak sa predivnom Švedskom. U kanalu delu moreuza caruju meduze. U prijatnoj šetnji upoznajemo se sa ovim prelepim gradom i njegovim znamenitostima Turning Torso – zgrada jako zanimljivog oblika, takođe najviša građevina na prostoru cele Skandinavije, crkva Svetog Petra, Gamla stan – stari grad, gradska kuća – Radhuset.

Atmosfera koja vlada na staroj železničkoj stanici u Malmeu podseća na film Orient Express, dok nova stanica asocira na moderni Japan.

Idemo malo u istoriju. Pre pet vekova postojala je Kalmarska unija između Danske, Švedske i Norveške, a danski kralj je bio na tronu sva tri kraljevstva.  Šveđanima se to nije dopalo. Monarh Kristijan okupio je na svečenoj večeri  7. novembra 1520. godine mnoštvo švedskih plemića.  No umesto obroka i zabave skratio ih je za glave. Ubijeno je najmanje e ubijeno 82 ljudi.ovaj događaj nazvan je Švedska krvava kupka ili Švedsko krvoproliće. 

No, Šveđani se umiriti nisu mogli. Gustav Vasa, sin jednog od pogubljenih plemića, pokrenuo je Rat za nezavisnost  Švedske čim je čuo za masakr, i u tom je ratu pobedio. Postao je švedski kralj i uspostavio dinastiju Vasa koja će tom zemljom vladati u periodu 1523—1654, koja će Poljsko-litvanskim kraljevstvom vladati u periodu 1587—1668, i koja će čak tokom Smutnog vremena u Rusiji polagati pravo na njen carski presto, pa čak nominalno imati i svog cara u periodu 1610—1613.

Stari grad je okružen vodenim kanalima. Södergatan ulica povezuje trg Stortorget sa drugim najvećim trgom Gustav Adolfs, koji je dobio ime po kralju Gustavu IV Adolfu, koji je nekoliko meseci živeo u Malmeu, te je u tom periodu grad bio privremeno prestonica Švedske. Doručkujemo u jednom od restorana lanca Max, a onda krstarimo gradom, istorijskim delom grada, аli i modernim delom prekoputa kanala i železničke stanice.

Stortorget je glavni i Veliki Trg u Malmeu i jedna od omiljenih atrakcija za sve turiste.  Izgrađen je 1536. godine i od tada, do dana današnjeg, je zadržao status najvećeg skandinavskog trga. Tu se nalazi i zgrada gradskog veća izgrađena 1546. godine, međutim, njen prvobitni izgled nije poznat jer je tokom 19. veka zgrada pretrpela velike promene. Ovde se može videti statua kralja Karla X Gustava Švedskog.

Mali Trg se zove Lilla Torg i predstavlja centar zabave zbog velikog broja kafića i restorana. On je centar noćnog života u Malmeu. Okružen je starim švedskim kućama i građevinama koje su nastale u periodu između 1600. i 1800. godine. Tu se nalazi i veliki broj zanatskih prodavnica i jedna ogromna stona lampa, viša od okolnih kuća!

Najstarija zgrada u Malmeu je Crkva Sv. Petra (Sankt Petri Kyrka) koja datira iz XIV. veka i nalazi se nedaleko od Velikog Trga. U pitanju je jedinstveni primer rano baltičke gotičke arhitekture. Početkom XX veka restaurirani su plafonski murali u kapeli Krämare, pružajući uvid u zamršenu umetnost koja je nekada krasila zidove i plafone na drugim mestima u crkvi pre nego što je okrečena u kasnijim godinama. Njen toranj kroz istoriju dva puta urušavao. Poseban kuriozitet kada je u pitanju ova crkva jeste što je to prva crkva u Švedskoj naklonjena LGBT populaciji, pa je čak nedavno dobila i sliku koja prikazuje istospolne parove u Edenskom vrtu.

Zgrada Turning Torso je izgrađena 2005. godine i sam naziv “izuvijani” ukazuje na njen izgled. Radi se o najvišoj građevini u Skandinaviji koja je visoka 190 metara i broji 54 sprata. Sa vrha zgrade se pruža veličanstveni pogled koji dopire čak do komšijske države Danske i grada Kopenhagen.

Najočuvaniji reneasansni dvorac u Skandinaviji je Malmohus Slott ili Dvorac Malmea. Dvorac je izgrađen 1434.godine, međutim, uništen je početkom 16.veka. Čuveni danski kralj Kristijan III je obnovio dvorac i u njemu proveo većinu svoje vladavine.Od trenutka kada je Malme pripao Švedskoj, dvorac postaje zatvor i tu nesretnu sudbinu je imao sve do 1914. godine. U njemu je pet godina tamnovao jedan od muževa škotske kraljice Meri. Danas se u njemu nalaze četiri muzeja – Pomorski muzej, Muzej umetnosti, Gradski muzej i Tropikarium.

U Švedskoj je smrtna kazna formalno ukinuta 1973. godine, iako je poslednja egzekucija izvršena još 1910. Imate priliku da odete do ćelije gde je noć pred smaknue  proveo Lars Nilson, ubica i palikuća, poslednji pogubljenik u Malmeu 23. avgusta 1900. godine. Pročitajte stihove na zidu, o čemu je razmišljao u tim trenucima i razgovor sa njegovim dželatom, porodičnim čovekom, hrišćaninom, koji je tog jutra poslednji put upotrebio svoju sekiru, ubeđen da radi najnormalniji posao na svetu i posle toga se mirne savesti vratio kući i deci.

Sunčanje i kupanje u Malmeu je zagarantovano. Ribersborg je gradska peščana plaža dugačka dva kilometara i nalazi se u blizini zapadne luke.Ili da odete do Kallbadhuset i Iz saune izletite direkt u more.

U glavnoj šoping ulici Sedergatan naletećete na Orkestar optimista, veselu skulpturu muzičara od metala. Moderni muzej Malmea (Moderna Museet Malmök) otvoren 2009. drži deo eksponata stokholmskog legendarnog muzeja moderne umetnosti. Nekadašnja elektrana sa upečatljivim novim narandžasto-crvenim aneksom, zgrada sadrži moderna i savremena umetnička dela. Instalacije uključuju film, fotografiju, dizajn i slike. Ulaz je besplatan. Nakon obilaska izložbi možete uživati u kafi ili ručku u kafiću.

Ribersborg je gradska peščana plaža dugačka oko dva kilometara i nalazi se u blizini zapadne luke. Plaža  nosi naziv Švedska rivijera i omiljeno je mesto među meštanima tokom  leta. Pored nje se nalazi bazen za nudiste, sauna na drva izgrađena  krajem XIX veka i veliki broj tuš-kabina. 

U Muzeju odvratne hrane u Malmeu preko puta mosta koji spaja Dansku i Švedsku, od 208. godine mozete se upoznati sa najodvratnijom hranom iz 80 zemalja sveta koja se u tamo smatra specijalitetom. Umesto karata, posetioci na ulazu dobijaju kese za povraćanje. Ovaj bizarni muzej baca novo svetlo na hranu i razumevanje različitih ukusa. Tu cete pronaci trulo meso morskog psa, ovčje oko u paradajz sosu (nesto slicno video sam u vojsci). Tu je i cuveno škotsko jelo haggis, ovčje srce, pluća i jetra, pržena tarantula, crvi (uveliko na evropskim trpezama), fermentisane haringe, zakrzljali fetus patke, penisa bika, začinjene zečje glave, mišje vino, patuljaste muve, šišmiš iz Vuhana i raznih vrsta smrdljivih sireva ili sardinijski sir koji se dobija iz stomaka napunjenog mlekom zaklane koze.

I na kraju da vas upozorim na švedski paradoks: Za 25 evra možete kupiti kvalitetne zimske kožne čizme, dok za istu cifru ne možete pojesti salatu u nekom od pristojnih restorana. A Malme važi za jedan od jeftinijih švedskih gradova.