Dvorci Vojvodine II- Dvorac iz Snova

Znate priču o Bogdanu Dunđerskom? I ja sam je tek onomad čuo. Potiče iz ugledne porodice, koja se krajem XVII veka iz Hercegovine, doselila u Vojvodinu. O poreklu njihovog bogatsva postoje dve legende. Prema prvoj, Avram Dunđerski je nadničarivši pronašao ćup sa zlatom koji je uložio u unosan posao koji se višestruko isplatio. Prema drugoj legendi, za vreme austro - turskog rata 1711. godine, ne znajući, prevezao je nekog turskog velmožu preko Tise i spasao mu život. Turčin se odužio kesom zlata, sa kojom je Avram uspešno trgovao. Njegov sin Gedon Geca Dunđerski nasledio je tako nekoliko stotina jutara plodne zemlje. Polovinom XIX veka on kupuje od porodice Gorjup kamendinsku zemlju, od porodice Semze Kulpin, nekadašnje imanje Stratimirovića. Ova imanja postaju osnov ekonomskog prosperiteta porodice Dunđerski i začetak stvaranja poseda farmerskog tipa u Vojvodini.

Godine 1876. Gedon poklanja zemlju sinovima Aleksandru i Lazaru. Aleksandrov sin, Bogdan Dunđerski (1862-1943) završio je srednju poljoprivrednu školu u Beču. Kažu da je bio čudna sorta, veliki gazda, al’ i veliki boem. Ženio se nije nikad, a imao tri velike ljubavi - žene, konje i vino. Da li tim redom, izvin’te me, al’ ne znam. Agrarnom reformom iz 1918. godine oduzet mu je veliki deo poseda. Sanjao je, ali i živio svoje snove, pa je u periodu od 1919-1923. godine stvorio dvorac iz mašte, inspirisan ljubavlju prema tuđoj ženi, Mari Dinjački. Bogdan preduzimljiv po prirodi, isplatio je Marinog muža, kovača, sa dvadesetjednim jutrom zemlje i nešto gotovog novca, a sam uzeo lepu Maru. Ona je godinama gazdovala njegovim imanjem, dok se Bogdan skitao svetom. Iako mlađa od njega, umrla je, pre njega, dok je Bogdan dočekao osmu deceniju bez zakonitih potomka. Dvorac je namenio Matici Srpskoj.

A znate li gde se taj dvorac nalazi? Kada ga putnik namernik ugleda u nepreglednoj vojvođanskoj ravnici shvatiće da je obreo u jednu od nekadašnjih grofovija. Prolazeći kroz stoletni drvored, sagledaće na prostoru od 2.600 jutara ne samo dvorac, već i ergelu, mali kaštel, kapelu, park i prateće objekte. Dvorac predstavlja eklektički spoj baroknog, romanskog i neoklasičnog stila. Sačinjavaju ga dve kružne i dve kupaste kule, a najveća, koja dominira građena je po ugledu na donžon kule srednjevkovnih zamaka. Među svojim zidovima krije tajne o sudbinama mnogih porodica, njihove uspone i padove, mrznje i ljubavi. Nažalost, jedino su zidovi i vrata ostali autentični.

Pokućstvo, tepihe, kristalne lustere i srebro odneli su pobednici u nepoznatom pravcu. Nestao je u revolucionarnim previranjima i klavir iz 1863. godine, za koji se pretpostavlja da je pripadao Lenki Dunđerski, Bogdanovoj sestri od strica.

Rasni konji, nonijusi i lipicaneri, prodati su italijanskim klanicama 1945. godine. Na ulazu u dvorac postavljena je velika tabla sa natpisom da KPJ Bečeja dvorac poklonja narodu, a u dvorac su puštene ovce. U hotel je dvorac pretvoren 1983. godine, a ime je dobio po konju Fantastu oždrebljenom 1930. godine, vlasništu Leona Koena, koji je posle dve godine osvojio tripl krunu. Hotelske sobe su u dvorcu smeštene u glavnoj kuli. Stepenicama se možete popeti na vrh dvorca i to dva sprata širokim stepeništem kroz kockasti deo kule, a zatim uskim oblim delom kule, hičkokovskim kružnim stepenicama još dva sprata.

Odjednom vam pogled pukne na sve strane plodne bačke ravnice. Odmah uz dvorac nalazi se ogromni zapušteni bazen. On je do drugog svetskog rata bio otvoren za sve posetioce. U okviru kompleksa možete prošetati prostranim parkom francusko - engleskog tipa. Posetiocima su na raspolaganju teniska igrališta, kao i pista za male avione. Predahnuli smo uz "Fantast" palačinke i autohtono vino "Krokan".

Paralelno sa izgradnjom dvorca građena je i kapela u neovizantijskom stilu posvećena "Svetom Đorđu", po nactru zemunskog arhitekste Klausa. Ikonostas kapele oslikao je tokom 1924-26. Uroš Predić, Bogdanov prijatelj U medaljone ikonostasa naslikane su dve velike Bogdanove ljubavi, Mara i Marica, Mađarice iz Bečeja. Smatra se da i Bogorodica na ikonostasu, na Bogdanovo insistiranje ima Marin lik. Zanimljivo je i da je kapela bila predviđena za grobnicu porodica Dunđerski i Predić. Međutim, kako to već biva kod Srba, pred kraj radova prijatelji su se malo sporečkali. Zato sada, kada uđete u kapelu, možete levo videti ploču Bogdana Duđerskog sa datumima rođenja i smrti, a desno ploču Uroša Predića na kojoj je upisan datum rođenja ali ne i smrti. Uroš Predić je sahranjen u njegovom rodnom mestu Orlovatu. U posleratnim godinama crkvi je bila namenjena sudbina električne centrale, ali je Uroš Predić protestovao kod Moše Pijade, nakon čega je zaključana. Kapela je ponovo osveštana, pa se danas u njoj organizuju krštenja i venčanja, koja su posebno omiljena na ovom romantičnom mestu.

Ergela spada u red najpoznatijih u ovom delu Evrope i tu su odgojena najpoznatija grla u regionu. Postoji organizovana škola jahanja, a moguće je i iznajmljivanje konja. Više od polovine celokupnog imanja nekad je pripadalo ergeli, koja je pre rata brojala oko 1400 rasnih konja. Ergela je obnovljena 1970. godine kupovinom par grla iz Mađarske i Engleske. Danas broji oko 80 grla smeštenih u šest konjušnica. Na imanju se može obići grob čuvenog konja Inkvizitora, Kazanovinog naslednika, inače najtrofejnijeg pastuva koji je umro slatkom smrću, prilikom skoka na kobilu.

Za preostale dvorce u Vojvodini vreme glamura je davno prošlo. Zaboravljeni, zapušteni i oronuli, pretvoreni su u magacine i poljoprivredne škole. Takvu sudbinu doživeli su dvorci u Bajši, na Horgošu, u Sokolcu kod Novog Beceja. Dvorac Sokolac pripadao je grofu Ivanoviću, a u okviru njega nalazi se spomen soba Lenke Dunđerski, velike ljubavi pesnika Laze Kostića. Zanimljiva je istorija i dvorca "Kastel" u Ečkoj vlasništvo grofa Lazara Dundjerskog, Bogdanovog brata, koji se nalazi nedaleko od Zrenjanina. Lazar imanja dobijena od oca Gedona u Kulpinu i Kamendinu proširuje, kupujući imanja u Čelarevu, Novom Bečeju i Hajdučici. Koristeći kapital i znanja stečena putujući po svetu, započinje intezivnu poljoprivrednu proizvodnju. Uvodi nove kulture, koristi mehanizaciju i veštačko đubrivo. Pivo proizvodi u Čelarevu i Zrenjaninu. Na svečanom otvaranju dvorca "Kastel" u Ečkoj, 30. avgusta 1820 godine, među uglednim gostima bio je i grof Esterhazi. Sa sobom je poveo i devetogodišnjeg dečaka koji je izveo svoj prvi koncert na klaviru. "Čudo od deteta" bio je mladi Franc List. Obiđite i pravoslavnu crkvu iz 1711. godine posvećenu Sv. Nikolaju. Crkva je sagrađena od čerpića (smese blata i piljevine) i pokrivena šindrom. Vredna pažnje je i rumunska pravoslavna crkva iz 1850. godine, ako i katolička crkva iz 1864. zadužbina Lazara Lukača sa impresivnim slikarskim ostvarenjima Jozefa Gijgera i holandskog slikara Van der Vennea.

Neposredno iza hotela "Sibila", sa uzanog asfaltnom putu sledimo putokaz za skretanje ka Carskoj Bari. Prostor Carske bare je gusto izatkan ćilim reka, kanala, jezera i bara. Pred očima vam se smenjuju boje, od plave jezera, preko zelene i smeđe šuma, sve do bledožute i bele slatina. Na ovom prostoru nekada se protezalo bezbroj većih i manjih močvara, a danas su tu meandri Starog Begeja. Bara je sklonište brojnim pticama močvaricama. Od proleća do jeseni možete je oploviti hotelskim brodićem. Bara je omeđena vrbovom i topolinom šumom. Stazom od drvenih oblica kroz gustu trsku možete lutati osluškujući ptice, čak 240 vrsta. Zato je ovo područje proglašeno za Ramsarsko, to jest upisano u UNESCO-vu listu močvarnih područja od međunarodnog značaja. Na predlog stručnjaka Zavoda za zaštitu prirode Srbije Vlada Republike Srbije proglasila je ovo područje Specijalnim rezervatom prirode Stari Begej - Carska bara. Susrešćete raznolik svet vodenih biljaka kao što su vodeni griz, vodena paprat i beli lokvanj. Za bogatstvom sveta flore ne zaostaje ni fauna, pa ćete, uz dosta sreće pronaći: divlju svinju, srnu, lisicu, zeca, bizamskog pacova, šišmiša, tvora, ježa, krticu, lasicu, hrčaka, barsku kornjaču, sivog guštera, beloušku, zelenu žabu i šarenog daždevnjaka. Bogatstvo ribljih vrsta je takođe impozantno; na relativno malom vodenom prostoru žive šaran, štuka, som bandar, sverglan, smud, tostolobik, amur, kečiga.

U centralnom delu Potisja ugnezdilo se naselje izuzetne istorijske prošlosti i kulturne tradicije. Bečej se pod današnjim imenom u istorijskim spisima prvi put pominje 1091. godine. Prema arheološkim iskopavanjima ovo područje bilo je naseljeno već od V milenijuma p.n.e., odnosno od starijeg neolita. Pronađena su naselja iz neolita, eneolita, bronzanog doba kao i iz gvozdenog doba. Početkom naše ere teritoriju naseljavaju Sarmati, a tokom VI do IX veka ovde se nastanjuju Avari, o čemu svedoče bogati materijalni dokazi iz njihovih grobnica. Najlepši predmeti, koji su nađeni na ovom lokalitetu nalaze se danas u holu fabrike "Carbo-Dioxid". Bečej se kao utvrđenje spominje 1238. godine kada ga je ugarski kralj Bela IV svojom darovnicom poklonio kaluđerima krstašima iz Stolnog Beograda. Do sredine XVI veka on je promenio desetak feudalnih gospodara u okviru feudalne Mađarske. Čuveni turski vojskovođa srpskog porekla Mehmed-Paša Sokolović osvaja ga 1551. godine. Pod turskom vlašću ostaje do 1687. godine, kada nakon velikog austrijsko-turskog rata i sklapanja mira u Sremskim Karlovcima 1699. godine ova teritorija prelazi pod austrijsku vlast.

Prva pravoslavna crkva u Bečeju podignuta je 1774. godine, ali je spaljena u požaru 1849. godine. Izgradnja sadašnje, u vizantiskom stilu, posvećene Svetom Velikomučeniku Georgiju, započeta je 1851. godine, a završena 1858. godine. Ikonostas je izradio bečki majstor Kistner, a na njemu se nalaze 63 ikone, rad čuvenog srpskog slikara Uroša Predića. 1868. godine bečki umetnik Jarai je izveo njegovu pozlatu. Današnja Rimokatolička crkva u Bečeju izgrađena je 1830. godine, ali je oštećena u revolucionarnim previranjima 1848. godine, pa je temeljno rekonstruisana 1875. godine. Ova jednobrdna građevina, polukružne apside na severu, izdužene osnove i sa zvonikom na čeonoj strani, poseduje dve oltarske slike ("Uspenje Bogorodice" i "Svetog Josifa") poznatog mađarskog slikara Tan Mora, rođenog 1828. godine u ovom gradu. Trgom dominira spratna zgrada opštine iz 1881. godine, a uz nju se nalazi zadužbina baronice Eufemije Jović iz 1894. godine, sagrađena u secesionističkom stilu. Značajna je i kuća već pominjanog veleposednika Bogdana Dunđerskog iz 1904.godine.

Glavna atrakcija grada Bečeja je ustava na kanalu Dunav - Tisa - Dunav koju žitelji Bečeja zovu Šlajz. Impozantna građevina, savršene konstrukcije, bila je jedno od vrhunskih tehničkih dostignuća XX veka u oblasti vodoprivrede. Ovo čudo tehnike u gradu na Tisi, magično je privlačilo stručnjake i znatiželjnike iz celog sveta i bilo odlična najava za sve tehničke novotarije, koje će mirnoj varošici na Tisi doneti minuli vek. Šlajz na električni pogon je projektovao Albert Hajnc tada tehnički direktor kanala koji je u to vreme imao 24 godine. Struju za njihov rad proizvodila je hidrocentrala koja je napravljena neposredno pored njih. Teritorijom opštine protiče reka Tisa, tu je Veliki bački kanal, beljanska bara kao i niz manjih kanala bogatih ribom, pravi izazov za ljubitelje ribolova. U blizini se nalazi i banja Rusanda u selu Melancima, sa tradicijom dugom 130 godina. Ona potvrđuje da ilovača (lekovito blato iz jezera) leči sve.

Konačno, stigosmo i do grada sa tri imena u kome se danas održava finalno veče svetkovine u čast napitka od ječma, u narodu popularno nazvanog pivo. Grad je ime Bečkerek nosio šest vekova, od prvih pisanih tragova o naselju (početak XIV veka) do 1935. godine. Sama reč "Bečkerek" bila je predmet mnogih tumačenja i objašnjenja. Neki istoriografi izvode reč iz imena naroda Pečenega Barany Agoston u knjizi "Torontalvarmegye Hajdana", izdatoj u Budimu 1845, pominje da su Bečkereku dali ime Pečenezi, koji su naseljavali ove krajeve. Istoričar Sentklarai smatra da je osnivač ovog naselja pleme Beče i Gregor. Poznati turski putopisac i putnik Evlija Čelebija opisuje naselje kao "Beš Telek" ("pet dinja"- pet poluostrva između begejskih meandara na kojima se razvilo naselje). Felix Milleker u spisu "Geschichte der Stadt Veliki Becskerek", štampanom u Vršcu 1933. godine, podelio je ovaj naziv na dve zasebne reči: Beče i Kereke, što bi značilo: "Bečeova šuma". Poznato je da je ugarski feudalac Imre Bečei osnovao obližnji grad Bečej 1311. godine, da je ovde posedovao lovišta, te ova tvrdnja nije bez osnova. Neki misle da je ime Bečkerek slovenskog je porekla i da potiče od reči Peč (stena) i Kereks, odnosno Kirche, što bi značilo "Kamenita crkva".

Na sednici gradskog veća grada Velikog Bečkereka, 29. septembra 1934, narodni poslanik dr Toša Rajić podneo je predlog o promeni imena grada po imenu Petra I Karađorđevića. Predlog je gradsko veće usvojilo aklamacijom, jednoglasno. Odluka Gradskog veća odobrena je na višoj instanci 18. februara 1935. godine, od kada grad nosi ime Petrovgrad. Za vreme II svetskog rata, nemačka okupaciona vlast, vraća gradu ime Veliki Bečkerek (Gross Becskerek). Zvanično ime, Petrovgrad, grad zadržava sve do 2. oktobra 1946, kada dobija ime Zrenjanin, po revolucionaru Žarku Zrenjaninu.

Prošli smo pored pivare iz 1745. godine i preko malog mosta iz 1904. godine uputili se ka gradskom jezgru. Zadivljeno smo posmatrali predivna zdanja Benceove, Bukačeve palate, palate Šeherezada i ostalih atraktivnih zdanja kojima se diči ovaj grad. Narodno pozorište iz 1839. godine bilo je najstarije u nekadašnjoj Jugoslaviji. Obišli smo i baroknu zgradu Skupštine opštine iz 1816. godine, ispred koje se nalazi spomenik kralju Petru I Karađorđeviću. U toku su Dani piva, koji se u ovom gradu, organizuju od 1986. godine. I dok traje smotra narodnog stvaralaštva i rukotvorina, na sve strane se peva, igra, jednom rečju, veseli, pivo teče u potocima. Iz pivske pene pomalja se, iznenada, dvorac iz mašte i sa sobom nosi zaljubljeni par. Ja zato napuštam ovu lepu varoš i krećem put doma svoga. posetu Bisernom ostrvu, nekadašnjem posedu barona Rohacija, na kome se proizvodi čuveno vino “Krokan” ostavili smo za neki drugi put. Zrenjanin je poznat i po prirodnom fenomenu “cvetanja Tise”, kada insekt sa dna reke jednom godišnje izađe na površinu.

Na ovaj put trebalo je da krenemo organizovano. Nažalost, nerazumnom odlukom turističke inspekcije, turističkim i planinarskim društvima, uskraćeno je pravo da organizuju izlete. Hteli to ili ne, time su jednom dobrom delu publike skromnijih budžeta, pre svega mladima i penzionerima, onemogućili da upoznaju lepote svoje zemlje. Da li će to biti pogubno za razvoj turizma i turističke svesti u Srbiji, tek ćemo videti. Ipak, budimo optimisti i nadajmo se, da birokratske stege, neće sprečiti inicijativu pojedinaca i entuzijazam pravih ljubitelja putovanja