PUTOKAZ: Wine Route of Serbia II: Tamo gde se nekada krojila istorija

Divan je kićeni Srem

Malo je regiona gde se na tako malom prostoru susrelo i proželo toliko kulturnih, istorijskih, verskih, arheoloških i etno grupa. Atila, Bič božji, ovde je našao svoj večni spokoj. Zagrljen sa dve reke Dunavom i Savom, sa Fruškom gorom kao kapom, Srem u svojim nedrima skriva manastirske, vinske i kulinarske tajne. Zato ga neki dele na vinski, svinjski i ruzmarinski. Putovanje smo započeli posetom Pećincima i našem simpatičnom domaćinu, umetniku Jeremiji koji čuva tradiciju pripremanja i ukrašivanja srpskog hleba u Muzeja hleba. Od Pećinaca put nas vodi ka Frukoj gori. U prelepom Nacionalni park Fruška gora skrilo se šesnaest vrlo značajnih pravoslavnih manastira, koji uglavnom datiraju iz XIV veka i još više blagorodnih vinograda. Prvo zaustavljanje je predviđeno u Irigu. Pre epidemije kuge 1795. godine Irig je imao više stanovnika nego tadašnji Beograd. U ovoj simpatičnoj fruškogorskoj varošici degustiramo probrana vina uz sremačke meze, sve uz tamburaše kako dolikuje. Kupujemo vino frankovku za uspomenu i dugo sećanje.

Manastir Novo Hopovo uz Krušedol spada u najvažnijie na vojvođanskoj Svetoj gori. Prvi pisani izvori potiču iz 1451. godine, a sadašnja crkva je podignuta 1575. Manastir Staro Hopovo osnovao je despot Đurđe Branković 1496. godine. Na obližnjem izvoru mineralne vode osvežavamo se, pa nastavljamo put ka manastiru Grgiteg, kojeg je 1471. godine podigao despot Vuk Branković. Sadašnja crkva datira iz 1770. godine, a ikonostas je 1901. godine oslikao Uroš Predić.

Slankamen je poznat po ostacima rimskog kastruma (vojnog utvrđenja) Akuminkuma i najstarijoj pravoslavnoj crkvi u Sremu, Sv. Nikole iz 1648. godine. Ovde se 9. avgusta 1691. godine odigrala bitka koja je zaustavila dalje tursko napredovanje, o čemu svedoči spomenik. Vredan pomena je i jedinstveni slani izvor na Dunavu.

Kapela mira u Sremskim Karlovcima je prvo mesto u istoriji na kome su se međunarodni pregovori vodili za okruglim stolom.

Sremski Karlovci grad iz prohujalih vremena, duhovno središte Srba u Vojvodini, ugnezdio se podno obronaka Fruške Gore. Poput biserne ogrlice ređaju se građanske kuće iz XVIII veka, zgrade Patrijaršije i Saborne crkve, kao i najstarija Srpska gimnazija iz 1881. godine. Gradnja Saborne crvke Svetog Nikole započeta je 1758. godine na inicijativu mitropolita Pavla Nenadovića, a završena je 1762. godine. To je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istoku i dva visoka barokna zvonika na zapadu. Ikonostas predstavlja vrhunac umetničkih ostvarenja baroknog slikarstva u vojvođanskoj umetnosti. Delo je Teodora Kračuna i Jakova Orfelina. Jedna od najreprezentativnijih građevina u Sremskim Karlovcima je svakako Patrijaršijski dvor, sagrađen između 1892. i 1895. godine, po projektu poznatog arhitekte Vladimira Nikolića. Uređena je po uzoru na gradske palate sa kraja XIX veka, sa elementima renesanse i baroka. Dekoraciju kapele, ikonostas, vitraže i zidne slike radio je Uroš Predić do 1896. godine. U barkonom jezgru grada nalaze se i Donja crkva iz 1718. godine, Gornja crkva (1745.) Katolička crkva (1765.), česma Četiri lava podignuta na gradskom trgu u čast završetka izgradnje karlovčkog vodovoda, Magistrat (1811.), palata Stefaneum (1903.). Gradski muzej smešten je u kući Rajačićevih, sagrađenoj 1891. godine. Ima lepu etnografski zbirku, a sprat iznad je zbirka slika Milića od Mačve koju je on poklonio gradu. U kući u kojoj se nalazila stara apoteka, stanovao je Branko Radičević. Da biste videli gde je sahranjen moraćete se popeti do Stražilova. Ako malo odmaknete od centra nabasaćete na Kapela mira, obnovljenu 1817. godine, u kojoj je potpisa Karlovački mir 1699. godine. Ona ima ovalni oblik, kao i pregovarački sto u njoj i četiri ulaza, kako bi sve zaraćene strane mogle da uđu istovremeno. Ako nastavite još dalje je jedna od najpoznatijih vinarija i muzej meda porodice Živojinović.

Fruškogorski putevi vina

Još je rimski car Probus iz drevnog Sirmijuma zasadio čokote na ovoj blagorodnoj zemlji. Dolaskom Turaka vinogradarstvo u Sremu je skoro uništeno. Obnavlja se i procvat dostiže u vreme Austro-Ugarske monarhije. I danas u Beču postoji zaštićeno ime vina Ružice pod nazvom "Karlovci tovajn”, a Zaharije Orfelin 1783. godine i Prokopije Bolić, arhimandrit manastira Rakovac, 1816, štampaju priručnike koje govore o vinogradarstvu i vinarstvu u nas.

Zbog povoljnog geografskog položaja, blizine Dunava, mikroklime i refleksije sunca s površine Dunava, ovde grožđe ranije sazreva i ima jedan do dva procenta šećera više u poređenju sa drugim vinogradarskim regionima Vojvodine. Na Fruškoj Gori od autohtonih sorti se gaji vranac, od starih portugizer, od kog se prave ausbruh i bermet, a od domaćih ukrštenih sorti smederevka, šardone, sovinjon, italijanski i rajnski rizling, prokupac, sivi i crni burgundac. Bermet je likersko vino, koje se proizvodi maceracijom više od 20 različitih trava i začina. Uz vojvođansku šunku, kulen i sremski sir najbolje idu bela vina poput italijanskog rizlinga, župljanke, rozea ili mladog gamea, uz pitu sa mesom ide vranac, game ili crni burgundac, a uz riblji paprikaš ružica ili lakše crveno vino. Svake godine, krajem septembra u Karlovcima se održava Grožđebal, manifestacija posvećena ovom piću bogova.

Nastavljamo ka Novi Sadu gde obilazimo Petrovaradinsku tvrđavu (Gibraltar na Dunavu), jedinstven objekat iz doba Marije Terezije sa čuvenim katakombama, a zatim prešavši jedan od obnovljenih mostova, Katoličku crkvu iz XVIII veka, Sabornu crkvu Svetog Đorđa sa Vladičanskim dvorom. Šetnju završavamo u Dunavskoj ulici, gde pravimo pauzu uz kafu i kolače. Sledi poseta Koviljskom ritu i istoimenom manastiru. Na paorskim kućama, tačnije njihovim odžacima rode su svile gnezda. Bore se protiv bele kuge u Srbiji. Manastir je po predanju osnovao sam Sveti Sava, kao metoh manastira Žiče. Najstariji pouzdani pomen manastira potiče iz 1651. godine. Manastir je u XVII veku više puta stradao, a velike opravke su izvršene od 1705. do 1707. godine. Današnja monumentalna crkva je kombinacija trikonhosa i trobrodne bazilike. Ikonostas je 1871. godine oslikao Aksentije Marodić. U Kovilju se rodio veliki srpski pesnik Laza Kostić, a u njemu je živeo arhimandrit Jovan Rajić (1726.-1801.), pisac Istorije srpskog i drugih slovenskih naroda. U manastirskoj prodavnici pazarili smo nadaleko poznati med. Zatim smo u čuvenoj kafani "Na kraj sveta" od mnogobrojnih rakija izabrali dudovaču i isprobali je.

Drevna tvrđava i templarska bolnica

I onda iznenađenje. Na prostranoj vojvođanskoj ravnici drevno utvrđenje. Istorija Bača datira do bronzanog doba. U Budimpešti se čuva mač iz tog perioda koji je ovde pronađen. Prvi pisani tragovi o Baču potiču iz vremena cara Justinijana, koji ga pominje u svom pismu iz 535. godine. Letopisima dokazuju da je bio i Avarska tvrdjava. Ugarski kralj Stjepan osnovao je u Baču županiju. Na čelu Bačke županije bili su veliki župani, koje je imenovao sam kralj. Sve do nadiranja Mongola 1241 godine, župani su bili vladali ovim područjem. Oni su sakupljali priloge i postavljali vojne i civilne zapovednike. U XII veku Bač beleži snažan uspon, u pisanim izvorima pominje se moćna tvrđava na ovom mestu. U vreme ugarskog kralja Karla Roberta Anžujskog (1338-1342) grad na Mostongi dobija četvorougaonu kulu sa šest spratova, značajnu za odbranu grada. Danas je to najstarija srednjovekovna tvrđava u Vojvodini. Grad u tio vreme ima osam kula, odaje upravitelja okruga, mnogobrojne hodnike, prostorije za stražu, kuhinju, bunar i štalu. Ispod grada se razvijalo civilno naselje , podgrađe, u koje se ulazilo preko drvenog pokretnog mosta, tipičnog za ondašnje vreme. Grad je bio opasan u širokom luku rovovima ispunjenim vodom. Po zapisima grad je imao više stanovništva nego zajedno Sombor, Subotica, Apatin i Bečej. Nekada je Bač bio velik kao Beč. Ustalom oba nazive vuku koren iz iste reči koja označava utvrđenje. U XIV veku su zabeleženi sve češći upadi Turaka. Tvrđavu Bač je dosta dugo i uspešno branio srpski despot Stefan Berisavljević. Posle Rakocijeve bune (1703. – 1711.) tvrđava je uništena, a Bač brzo gubi na geostrateškom značaju.

U neposrednoj blizini tvrđave nalazi se franjevački samostan, čije su temelje postavili templari. Smatra se da je ovde bila i najstarija bolnica u ovom delu Evrope. Kada je ukinut ovaj viteško monaški red samostan je dodeljen kaluđerima franjevcima mađarske nacionalnosti. O boravku templara govore zvonik i apsida. Samostan je građen u kasno romanskom i ranogotičkom stilu, a u mnogobrojnim ratovima koji su se vodili na ovim prostorima je dosta razrušen, čime se može objasniti njegova stilska raznovrsnost. U samostanu se čuva Italokritska ikona iz 1687 godine i kompilacija tajne večere u baroknom stilu iz XVII veka. Ovde su se izučavala dela Platona i Aristotela. Najstariji i stilski najzanimljiviji delovi samostana su prostrana romanska apsida i ostaci gotskih fresaka iz XV veka. U centru Bača, u kući porodice Gebauer otvorena je i prva apoteka u Vojvodini. Kompletno je očuvan ulaz sa izlogom i stepenište nekadašnje apoteke. Okolina obiluje šumama koje naseljava brojna divljač (ritski jelen, divlja svinja, srna, zec, lisica, fazan, jarebica, prepelica, divlje patke) ali i močvarama i barama bogatim raznovrsnom ribom (somom, štukom, smuđen, kečigom, šaranom i babuškom).

Manastir Bođani

Između Apatina i Bačke Palanke nalazi se i manastir Bođani. Po sačuvanim starim zapisima, manastir je sazidao izvesni trgovac koji je izlečio vid na obližnjem izvoru, pa je iz zahvalnosti 1478 gododine sagradio pravoslavnu bogomolju na mestu iscelenja. Smatra se da je naziv manastira izveden iz ktitorovog imena. Manastir su kasnije razorili Turci , a do temelja je spaljen za vreme Rakocijeve bune.

Sadašnju baroknu crkvu je u XVII veku podigao neki bogataš iz Segedina. U konaku se nalazi bogato uređen muzej sa starinskim gravirama, uljanim slikama, crkvenim posudama, štamparskom presom i drugim ekponatima. Neki od njih preneti su iz manastira Manasije. Godine 1991. dotada muški manastir, preuzimaju monahinje. U blizini manastira otkrivena je neolitska nekropola, a u njoj zlatni nakit. Obilazimo i prirodno jezero Provala, mesto kao stvoreno za pecaroše. put nas dalje vodi u još jedan dvorac Dunđerskog, koji se nalazi u Čelarevu, odmah pored takođe, čuvene pivare. Nažalost, u prilično je lošem stanu. Prisećam se reči Pavla Ugrinova iz “Pismama o Kosani”:

''Kad obuješ cipele'', kaže mi, ''siđi dole u hol, gde ću te čekati, a onda ćemo zajedno otići u Čelarevo, u dvorac Dunđerskih...''

Valter je imao ključ za svaku bravu

Karađorđevo je osnovano 1885. godine kao državno imanje Austrougarske monarhije, to jest kao jedna od ergela "Mezchegues". Danas je Specijalni rezervat prirode, kako zbog istorijske vrednosti, tako i zbog prisustva retkih biljnih i životinjskih vrsta. U okviru ovog kompleksa nalaze se ergela konja, muzej, čuveno lovište, rezidencijalni kompleks, jezero i mnogi drugi atraktivni sadržaji.

Zahvaljujući bujnim šumama hrasta, bagrema i vrbe, koje u sebi kriju brojnu visoku i nisku divljač velike trofejne vrednosti, lovište Karađorđevo privlači brojne lovce iz celog sveta. Jedan on najpoznatijih lovaca, vedrio je i oblačio tadašnjom državom, sve do osamdesetih godina prošlog veka. Lovište naseljavaju i sledeće vrste jelen lopatar, muflon i američki (virdžinijski) belorepi jelen. Lovcima su na raspolaganju i priručna sredstva: fijakeri, sanke, čamci, terenska vozila i druga oprema. Ovaj nekad eksluzivni kompleks pao je na najniže grane, kada su u njemu, početkom devedesetih godina XX veka, dva čovečuljka vežbala pisanje slova na geografskim mapama. Do dana današnjeg nije se oporavio od ove pošasti.

Salaši na severu Bačke

Put nas dalje vodi na sever Ludoškog jezera i Guljaš čarde sa farmom nojeva. Razgledali smo mini zoo-vrt. Omlet od nojevog jajeta, koji bi nahranio celu grupu, ostavili smo za drugi put, jer smo žurili na Palićko jezero. Pošto su tek minuli uskršnji i prvomajski praznici, na jezeru nije bilo mnogo posetilaca. Neki su rešili da razgledaju prekrasni zoo-vrt, a mi smo se otisnuli čamcem po jezeru i predahuli u jahting klubu. Nastavljamo ka Majkinom i Cvetnom salašu, gde su nas dočekali s hlebom namazanim mašću, posutim alevom paprikom i za svakoga od nas, po jedan cvet "noć-dan". Naravno i domaća rakijica od dunja. Salaši, snaše i tamburica predstavljaju izvornu vojvođansku tradiciju. Slede teleća čorba, pa ćuretina s mlincima u višnjinom sosu. Sve uz domaće vino i tamburaše. Bački ručak običan, ima red svoj logičan. Završava se štrudlom, u podvarijantama maka, oraha ili višanja.

Kad čovek dobro pojede treba da prilegne. Zato smo obišli Cvetni salaš, i sa dužnom razgledali sobe za odmor i bazen za rekreaciju. Nismo imali vremena da svratimo do Kelebije i Majura (ergela konja i odlične palačinke), kao ni da prošetamo Suboticom, što svakako ne treba propustiti.